قدیمی‌ترین کتاب‌های خاورشناسی در سازمان فرهنگ و ارتباطات
قدیمی‌ترین کتاب‌ها و منابع خاورشناسی موجود در ایران، در کتابخانه‌ی مرکزی و آرشیو اسناد فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی نگهداری می‌شوند.
کتابخانه‌ی مرکزی و آرشیو اسناد فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی محل نگهداری کتاب‌های ارزشمندی است که برخی از آنان هرچند چاپی هستند؛ اما ارزشی برابر و یا حتی بیشتر از نسخ خطی دارند.
به گزارش ایلنا؛ در میان کتاب‌های چاپی، کتاب‌هایی پیدا می‌شوند که ارزش آنها از برخی نسخه‌های خطی بیشتر است. گروهی از این کتاب‌ها به شیوه‌ی چاپ سربی قدیم و یا شیوه‌ی چاپ سنگی منتشر شده‌اند و تاریخ چاپ آنها گاهی به سده ۱۶ میلادی(۱۰ هجری) می‌رسد.
در میان کتاب‌های کتابخانه سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، کتاب‌های ارزشمندی وجود دارد که تاریخ چاپ برخی از آنها بیش از ۳۰۰ سال است.
برای نمونه باید کتابی به نام «کتابخانه شرقی» اثر «باتلمی دی هر بلو» انتشار یافته در سال ۱۶۹۷ میلادی اشاره کرد. این کتاب از نظر تاریخ نشر، قدیمی‌ترین نسخه‌ی موجود در کتابخانه‌ی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی است.
اهمیت این کتاب از آن جهت است که «کتابخانه شرقی» جزو مهمترین و اولین منابع شرق‌شناسی در فرانسه محسوب می‌شود و نسخه موجود در کتابخانه، از نخستین چاپ‌های این کتاب است.
مولف کتاب «کتابخانه شرقی» دی هربلو، به زبان‌های ﻋﺒﺮی، ﻛﻠﺪاﻧﻲ، ﺳﺮﻳﺎﻧﻲ، ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ و ﻻﺗﻴﻦ مسلط بود و بعدها زﺑﺎنﻫﺎی ﻓﺎرﺳﻲ و ﻋﺮﺑﻲ را ﻧﻴﺰ آموخت.
وی زمانی که برای آموختن زبان عبری به ایتالیا رفته بود، توانست از گنجینه نسخه‌های خطی پاپ استفاده کند. پس از آن تا ﺳﺎل ۱۶۶۲ ﺑﺎ ﺳﻤﺖ ﻣﻨﺸﻲ ﻣﺨﺼﻮص و ﻣﺘﺮﺟﻢ زﺑﺎنﻫﺎی ﺷﺮﻗﻲ، به خدمت ﻟﻮﻳﻲ ﭼﻬﺎردﻫﻢ(که هربلو، کتابش را به او اهدا کرده است) در آمد.
ژان ﺑﺎﭘﺘﻴﺴﺘﻪ ﻛﻮﻟﺒﺮ، وزﻳﺮ ﻟﻮﻳﻲ ﭼﻬﺎردﻫﻢ، ﮔﺮوﻫﻲ را مأمور ﺟﻤﻊآوری ﻛﺘب ﺷﺮﻗﻲ ﻛﺮد و ﮔﺴﺘﺮش آﻣﻮزش زﺑﺎنﻫﺎی ﺷﺮﻗﻲ، ﺑﻪ وﻳﮋه ﻓﺎرﺳﻲ را وﺟﻪ ﻫﻤﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار داد. بدﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺮﺳﻲﻫﺎی آﻣﻮزش زﺑﺎنﻫﺎی ﻋﺮﺑﻲ، ﻓﺎرﺳﻲ و ﺗﺮﻛﻲ ﺑﺴﻴﺎر روﻧﻖ ﮔﺮﻓﺖ و در این محیط، هربلو، ایده‌ی تألیف دانشنامه‌ی خود را عملی ساخت.
«کتابخانه شرقی» هربلو را مانیفست خاورشناسی فرانسه عنوان کرده‌اند. در تألیف این کتاب، آنتوان گالاند، مترجم فرانسوی کتاب «هزار و یک شب» با هربلو همکاری داشت.
«کتابخانه شرقی» پس از مرگ هربلو منتشر و در سده ۱۸ با اصلاحات و تکلمه‌های دیگران بازنشر شد. این کتاب مدخل‌هایی به شیوه دایره‌المعارف‌ها دارد و گویا در تألیف آن به آثار دانشنامه‌ای چون «کشف الظنون حاجی خلیفه» و یا تواریخ فارسی چون؛ آثار «میر خواند» و «خواند میر» نظر داشته است.
ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻛﺘﺎب ﺗﺎ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ، ﺳﻨﺪ ﻣﻬﻢ ﻛﺴﺐ اﻃﻼع ﻏﺮﺑﻴﺎن از ﺷﺮق ﺑﻮده اﺳﺖ، ﭼﻴﺰی ﺟﺰ ﺗﺼﻮﻳﺮی ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺷﺮق(ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﺮﻳﺐ) در ذﻫﻦ ﻏﺮﺑﻴﺎن ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ. علی رغم کاستی‌ها و نواقص متن در خصوص معرفی شرق و اسلام، «ادوارد سعید» این کتاب را یکی از دو ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻌﻴﺎر در اروﭘﺎ ﺗﺎ اواﻳﻞ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﻣﻲداﻧﺪ. همچنین وی «ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﺷﺮﻗﻲ» را اﺑﺰار ﻣﻬﻢ ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻪ عنوان می‌کند.
این کتاب به زبان‌های دیگری چون آلمانی ترجمه شد و بر خاورشناسی دیگر کشورها نیز تأثیر گذاشت. ﮔﻮﻳﺎ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦﺑﺎر، ﻫﺮﺑﻠﻮ ﻏﺮﺑﻴﺎن را ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﭼﻮن ﻣﺆذن، ﻣﻨﺎره و ﻓﺮﻗﻪﻫﺎی ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ آشنا کرد.
«ﻓﻴﺘﺰ ﺟﺮاﻟﺪ» ﺑﺮ اﺛﺮﻣﻄﺎﻟﻌﻪ «ﻣﺪﺧﻞ ﺧﻴﺎم» در «ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺷﺮﻗﻲ» ﺑﻪ ﺧﻴﺎمﭘﮋوﻫﻲ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺷﺪ. «وﻳﻠﻴﺎم ﺑﻜﻔﻮرد» مولف رمان تأﺛﻴﺮﮔﺬار «واﺛﻖ» ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﺎﻧﻮﺷﺖﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪد و ارﺟﺎع ﺑﻪ «ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺷﺮﻗﻲ» ﻛﻪ احتمالاً از ﻣﺪﺧﻞ «واﺛﻖ» «ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ شرقی» اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد، ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر، ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﭼﻮن ﻟﻴﻠﻲ و ﻣﺠﻨﻮن، ﺳﻴﻤﺮغ، ﻛﻮه ﻗﺎف، ﺟﻤﺸﻴﺪ و دژ اﻫﺮﻳﻤﻦ را ﺑﻪ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻲ ﭼﻮن «ﺑﺎﻳﺮون» و «ﻣﻮر» ﻣﻌﺮﻓﻲ کرد.
از طرف دیگر اشتیاق به خرید و جمع آثار هنری شرقی و به خصوص نسخه‌های خطی در میان غربیان، باعثشد تا در طی ۳۰۰ سال اخیر، گنجینه‌های کتابخانه‌های غرب از میراثمخطوط اسلامی و ایرانی انباشته شده و تاریخ مسلمانان به روایت دیگران تألیف شود. گرچه امروزه بسیاری از موزه‌ها وکتابخانه‌های اروپایی و آمریکایی، کتابخانه‌های دیجیتال از نسخه‌های خطی اسلامی را در دسترس محققان قرار داده‌اند.
ازجمله نسخه‌های خطی کتابخانه‌ی ملی فرانسه که بخشی از شاهکارهای هنری آن در کتاب «جلوه‌های هنر پارسی» تألیف «فرانسیس ریشار» معرفی شده است و امروزه در پایگاه کتابخانه دیجیتال آن در دسترس است.
