بونسای، درختان کوچک
بونسای فرم مجذوب کننده ای از هنر است که تکنیکهای باغبانی و زیباشناسی آسیایی را به گونه ای بی‌همتا با هم ترکیب کرده است.
بونسای بزرگ درخت کوچک، زیبا و مسحور کننده. در هر گوشه ای دلربا است. هنر ناب و زیبای شرقی را که اینک کاملا جهانی شده است را به رخ می کشد و جلوه گری می کند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، علیرضا خورشیدی مدرس و تولید کننده بونسای در گفتگو با خبرنگار بخش "طبیعت در خانه" به سوالات ما درباره ی چگونگی نگهداری و مراقبت از بونسای پاسخ داده است.
• بونسای چیست؟
بونسای فرم مجذوب کننده ای از هنر است که تکنیکهای باغبانی و زیباشناسی آسیایی را به گونه ای بی‌همتا با هم ترکیب کرده است. از نظر لغوی”بون” به معنی درخت و ”سای” به معنی گلدان کم عمق می باشد. و منظور درختی است که در داخل یک گلدان یا ظرف کوچک کشت شده باشد، در این حالت، درخت نسبت به حالت طبیعی آن، اندازه کوچکتری دارد و به این دلیل در ایران به بونسای درختان مینیاتوری نیز گفته میشود.
• چرا درختان بونسای اینقدر کوچک هستند؟
با کاشت گونه درختی یا درختچه‌ای در گلدان مخصوص، رشد ریشه‌های گیاه به صورت قابل ملاحظه‌ای محدود می شود سپس با انجام هرس و فرم‌دهی در طولانی مدت نتیجه آن درختی خواهد بود که با حفظ ویژگیهای خود اندازه‌ای بسیار کوچکتر از درختان عادی دارد. برخی گونه‌ها برای تولید بونسای مناسب‌تر هستند اما در کل همه گیاهان چوبی که قابلیت هرس‌پذیری داشته باشند را می‌توان به این شیوه تربیت نمود.
• چگونه یک درختچه مناسب بونسای را انتخاب کنیم؟
قدم اول انتخاب گونه ای از درخت است که ترجیحا بومی بوده و برای اقلیم منطقه شما مناسب باشد. برای نمونه برخی درختان درآب و هوای خشک مانند تهران از بین می‌روند، از طرفی باید حتما در نظر داشته باشید که بونسای را برای چه فضایی می خواهید، برخی درختان بونسای مانند سوزنی برگها مناسب فضای باز هستند و در فضاهای داخلی پس از مدتی به دلیل نور ناکافی از بین می‌روند و برخی دیگر مانند کراسولا ، شفلرا و یا انار زینتی مقاوم‌تر هستند. پس در مورد درختچه بونسایی که قصد خرید آن‌را دارید ابتدا اطلاعات لازم را به‌دست بیاورید.
• درختچه بونسای اصولا به چه مراقبتهایی نیاز دارد؟
آبیاری صحیح و به موقع، تامین رطوبت و دمای لازم، خاک مناسب، قرارگیری در مکان درست و مطابق با نیاز گونه گیاهی، تغذیه کافی، هرس نگهداری، هرس ساختاری و سیم بندی برای فرم‌دهی، و در نهایت تعویض گلدان در زمان لازم، و پیشگیری از بروز تنش‌های بیش از حد به گیاه و تمیزنگهداشتن و درمان به موقع از ضروریات و اصول نگهداری بونسای هستند. هر گونه گیاهی نیازمندی‌های خاص خود را دارد.
در کل نباید اجازه داد خاک کاملا خشک و یا غرقابی شود، بهتر است از آبیاری گیاه در ظهر پرهیز نمود، برای تامین رطوبت در صورت نبود گلخانه می‌توان از غبارپاشی و سینی حاوی آب و سنگریزه استفاده نمود. خاک بایستی زهکشی و تهویه خوبی داشته باشد و آب بتواند به‌راحتی از آن خارج شده و وارد زیرگلدانی شود. برای کوددهی بهتر است از کودهایی که تدریجا رها می‌شوند در طول دوره رشد استفاده نمود. مکمل‌هایی مانند آمینواسید به طراوت گیاه کمک زیادی می‌کند. هر چندوقت یکبار گردوخاک روی برگها بایستی تمیز شود و همیشه گیاه از نظر وجود آفت و یا بیماری بررسی شود. هرگز نباید بیش از یک سوم شاخسار و یا ریشه هرس شود.
• تفاوت نگهداری بونسای با نگهداری گیاهان عادی در چیست؟
پرورش و رسیدگی به درخت بونسای علاوه بر اینکه سرگرمی مجذوب کننده‌ای است بر طرف‌کننده ی استرس و فشارهای روحی می‌باشد، مراقبت مداوم بونسای کمک می‌کند تا صبر خود را افزایش دهید، فرم‌دهی به این درختان خلاقیت و دانش بصری و درک شما نسبت به طبیعت و جهان هستی را تقویت می‌کند، پرورش موفقیت‌آمیز بونسای حس بی‌نظیری از رضایتمندی در شما ایجاد می‌کند. این درختان مینیاتوری به دلیل محدودیت‌هایی مانند گلدان کوچک و شرایط خاص رشد نیاز به توجه ویژه‌ای نسبت به سایر گیاهان دارند. پرورش و تولید آنها علاوه بر دانستن نکات باغبانی نیاز به مطالعات هنری و زیبایی‌شناسی دارد و با تولید بونسای بومی می‌توان به حفظ تنوع ژنتیکی بومی کمک زیادی کرد. وجود بونسای در خانه طبیعت را به تمامی مهمان شما می‌کند.
• آفات و بیماریهای شایع بونسای چیست و چه توصیه‌ای برای درمان و پیشگیری از آن دارید؟
رایج‌ترین آفات بونسای کنه، شته، شپشک آرد آلود، پشه قارچی، شپشک‌های نرم‌تن و سپردار، تریپس و مگس سفید است، برای پیشگیری از حمله آفات گیاه را همیشه تمیز نگه دارید، از ورود مورچه‌ها به گیاه جلوگیری کنید، در بسیاری موارد عدم حفظ شرایط رطوبتی لازم گیاه را مستعد حمله کنه تار عنکبونی می‌کند. زمانی که آفاتی به درخت بونسای هجوم آورد و نیاز به هرس بود برای انجام هرس به زمان فعالیت آفت درون گیاهی باید توجه کرد تا از ورود آنها به نواحی سالم جلوگیری شود. برای از بین بردن کنه می‌توان از سموم سیتسمیک مثل انویدور استفاده نمود و در مورد سایر آفات ابتدا با روش‌های مبارزه غیرشیمیایی مثل شستشو با دستمال آغشته به محلول آب و ریکا و یا شستشو با فشار آب و.. استفاده و در صورت از بین نرفتن آفت از سموم آفتکش استفاده نمود.
علامت شایع بیماریهای قارچی لکه برگی است، رطوبت بیش از حد و یا وجود آفات و نور کم همگی گیاه را مستعد بروز بیماریهای قارچی می‌کند. بیماریهای قارچی زمانی که زود تشخیص داده شوند اغلب قابل درمان هستند.
اگر چه هرکدام از موارد گفته شده ریزش برگها را به دنبال دارد اما کمبود و بیش‌بود عناصر غذایی و همین‌طور وارد شدن استرس به گیاه مانند جابه‌جایی، خشکی،آبیاری بیش از حد و هرس نیز اغلب ریزش برگها را به‌دنبال دارد. آشنا بودن با روش‌های احیای گیاه، استفاده از داروهای ضداسترس گیاهی و آمینو اسیدها و پرهیز از وارد شدن استرس مجدد به گیاه در این مواقع بسیار مفید خواهد بود.
• و در آخر، توصیه شما به کسانی که قصد خرید بونسای دارند چیست؟
دو توصیه مهم، اولین توصیه که موضوع پرسش بسیاری از خریدارن و علاقمندان است، فیکوس جینسینگ می باشد. که با نام بونسای به فروش می‌رسد، این بونسای غیر واقعی به مقاصد سود جویانه و به صورت تجاری و انبوه تولید و وارد کشور می‌شوند و گذشته از اینکه هزینه تولید به مراتب پایین تر از بهایی است که شما پرداخت می کنید این گیاه فاقد ارزش بونسای است، ابتدا هورمونهای محرکهای رشد و سپس با هورمونهای باز دارنده های رشد روی آنها استفاده میشود تا به صورت فله‌ای و در مدتی کوتاه آماده خرید و فروش شوند و عمرکوتاه یدارند، مستعد چروک شدن و پوک شدن و فساد ریشه و ریزش برگ می‌باشند. اغلب پیوندی هستند و درصورت بیماری برگهای بخش پیوند شده خیلی توانایی احیا شدن ندارد. حساس به نوعی از پوسیدگی ریشه وب یماریهای قارچی هستند. بومی ایران نبوده و سازگار با آب و هوای اکثر شهرهای ایران نیستند، پس توصیه میکنیم درعوض این بونسای غیر واقعی برای خرید بونسای از میان گونه‌های ارزشمند و بومی انتخاب کنید.
توصیه دوم نکاتی است که هنگام خرید بایستی مد نظر داشته باشید: دقت کنید برگها سالم باشند و لکه نداشته باشند، تنه بونسای آسیب دیده نباشد و ترجیحا بخش پایینی آن ضخیم‌تر از بخش بالایی باشد، ریشه‌ها سالم و در خاک محکم باشد وظاهر نازیبایی نداشته باشد. شاخسار توزیع متناسب و خوبی داشته باشد و تقریبا از پایین تنه رویش کرده باشند. گیاه دچار آفت نباشد، پس از خرید تا زمانی که گیاه خود را با محیط جدید تطبیق دهد آن‌را هرس نکنید. و تا مدتی پس از خرید نیز ریزش برگها طبیعی و در اثر استرس جابه‌جایی است. در این هنگام نباید به گیاه استرس بیشتری وارد نمود.