رمان‌نویسی که افق صادق هدایت را نمی‌بیند، نمی‌تواند از آنها عبور کند
شاپور بهیان ازجمله کسانی‌ست که به جد به حوزه نظریه‌پردازی رمان پرداخته است. کتاب پیش‌درآمدی بر رمان از آخرین آثار ترجمه اوست که توسط جرمی هاثورن به نگارش درآمده و به مدد نشر چشمه راهی بازار خواهد شد.
به گزارش خبرنگار ایلنا؛ گونه‌ی رمان یکی از مهمترین اشکال ادبیات مدرن محسوب می‌شود که در طول حیات خود تحولات بسیاری یافته‌است. همگام با نویسندگان؛ نظریه‌پردازان و منتقدان نیز در ایجاد این تحولات نقش داشته‌اند. با اینکه بیش از یک قرن از عمر اینگونه ادبی در ایران می‌گذرد و رمان توانسته جایگاه خود را بین مخاطبان و خوانندگان باز کند اما همچنان از جای خالی نظریه‌پردازی رنج می‌برد.
شاپور بهیان ازجمله کسانی است که به جد به حوزه نظریه‌پردازی رمان پرداخته است. اخیرا نیز دو کتاب چکامه گذشته و مرثیه زوال در حوزه نقد ادبی توسط نشر چشمه و مجموعه داستان در سرزمینی دیگر توسط نشر پیدایش از ایشان منتشر شده است. وی درجه دکتری‌اش را از دانشگاه تهران، با دفاع از رساله خود به نام جامعه‌شناسی رمان فارسی و مساله دیگری، در سال 1387 دریافت کرد. او را می‌توان نمونه مطلوبی از جامعه‌شناسانی دانست که اعتبار و ارج روایت را در جهان مدرن و پست‌مدرن داستان دریافته و این ویژگی را با بصیرت‌ها و حساسیت‌های جامعه‌شناختی خود همراه کرده است.
کتاب پیش درآمدی بر رمان از آخرین آثار ترجمه اوست که توسط جرمی هاثورن به نگارش درآمده‌است و به مدد نشر چشمه راهی بازار خواهد شد. جرمی هاثورن از آن دست نظریه‌پردازانی است که با تاکید بر نحوه خوانش رمان و استفاده از زبانی ساده و نثری دلنشین، گونه ادبی رمان را مورد بررسی قرار می‌دهد تا علاوه بر دانشگاهیان مخاطبان عام نیز با آن ارتباط برقرار کنند.
شاپور بهیان درباره کتاب به خبرنگار ایلنا گفت: هاثورن کتاب را برای دانشجویان ادبیات نوشته است اما زبان ساده و بیان همه فهم او کتاب را برای علاقمندان به رمان نیز جذاب می‌کند.
وی ادامه داد: کتاب عوامل پیدایش رمان، تمایز رمان از سایر اشکال روایت، انواع رمان و تفاوت‌های بین آنها، عناصر رمان و مهم‌تر از همه نقد رمان و رویکردهای مختلف در خوانش رمان را بررسی می‌کند.
مترجم کتاب پیش‌درآمدی بر رمان اضافه کرد: مهمترین بخشی که کتاب به آن می‌پردازد چگونگی مطالعه رمان است. باید بین مطالعه و خواندن رمان تفاوت قائل شد. مطالعه رمان مستلزم نگاه عمیق‌تر به روابط درون آن است. نکات مهمی وجود دارد که باتوجه به آنها می‌توان رمان را فهمید و در این کتاب به این نکات پرداخته می‌شود.
نویسنده مجموعه داستان در سرزمینی دیگر درباره‌ی شیوه‌های مطالعه رمان نیز گفت: هر متن ادبی را می‌توان به شیوه‌های متفاوتی خواند. مهم این است که شما از چه رویکردی در بررسی رمان استفاده کنید. رویکردها نحوه خوانش شما را مشخص می‌کنند. در این کتاب رویکردهای متنی، زمینه‌یاب، تکوینی، زندگینامه‌ای، خواننده محور، روان شناختی، فمینیستی و... بررسی شده است.
نویسنده کتاب چکامه گذشته و مرثیه زوال ادامه داد: در حوزه مباحث نظری درباره رمان و داستان در زبان فارسی ما با کمبودهای زیادی مواجه هستیم. جای خالی کتاب‌هایی که به تئوری می‌پردازند احساس می‌شود. انبوه کتاب‌های تئوری در جهان به نگارش در‌می‌آیند و اندکی از آنها به فارسی ترجمه می‌شوند. ترجمه این آثار می‌توانند کمک کنند تا ما از برداشت‌های ذوقی درباره رمان به سوی دریافت‌های روش شناختی‌تری حرکت کنیم.
بهیان در جواب به سوال ما درباره ماهیت رمان امروز فارسی گفت: رمان یک ژانر غیرذات‌گرا، کارناوالی و عرصه حضور گفتمان‌های مختلف، آیرونیک و شوخ‌طبعانه است. در نگاه کلی به رمان فارسی درمی‌یابیم که اثر چندانی از این ویژگی‌ها نیست؛ به‌طور کلی می‌توان گفت رمان فارسی تک‌صدا، پداگوژیک و آموزشی است. از یک گفتمان پیروی می‌کند و یا تابع یک گفتمان است. عبوس، مویه‌گر، جدی و فاقد آیرونی است.
با این تفاصیل، اگر پیشرفتی در این صد ساله در رمان فارسی اتفاق افتاده است، بیشتر از جنبه کمی است و این هم نتیجه رشد سواد، رشد جمعیت، رشد طبقه متوسط و تا حد خیلی زیادی تثبیت و مشروعیت یافتن رمان به عنوان ژانری معتبر برای شناخت وجوه هستی است.
وی ادامه داد: از جنبه کیفی، رمان فارسی هنوز از محدودیت‌های پیش گفته عبور نکرده و در دهه اخیر نیز که تا حد خیلی زیادی پیوند خود را با سنت رمان‌نویسی فارسی متقدم گسسته است. رمانی که دیگر نمی‌تواند با متقدمین خود وارد گفتگو شود، چگونه می‌تواند از محدودیت‌های آنها عبور کند. رمان‌نویسی که افق‌های هدایت را نمی‌بیند، چگونه می‌تواند از این افق‌ها عبور کند. سوال این جاست که آیا در این صد سال ما توانسته‌ایم از افق‌هایی که صادق هدایت برای رمان فارسی رسم کرد، عبور کنیم؟
کتاب پیش‌درآمدی بر رمان نوشته جرمی هاثورن و ترجمه شاپور بهیان به همت نشر چشمه در دست انتشار است و تا سال 96 در اختیار علاقمندان قرار خواهد گرفت.
شاپور بهیان در پایان؛ مطالعه کتاب‌های تصرف عدوانی، داستانی درباره عشق اثر لنا اندرشون و ترجمه سعید مقدم به همت نشر مرکز را به مخاطبان ایلنا توصیه کرد.