صلح پایدار در سایه مدیریت مشترک جهانی؛
مروری بر ۱۵ اجلاس برگزار شده و جایگاه ایران در جنبش غیرمتعهد‌ها
جمهوری اسلامی ایران به مدت ۹ سال تا سال ۱۳۹۷ مطابق با ۲۰۱۸ میلادی، عضو تر وئیکای جنبش می‌باشد و از سال ۱۳۹۱ لغایت ۱۳۹۴ ریاست دوره‌ای جنبش عدم تعهد را بر عهده خواهد داشت.
در پانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در شرم الشیخ مصر (تیرماه ۱۳۸۸) پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران برای میزبانی شانزدهمین ا جلاس سران جنبش عدم تعهد برای سال ۱۳۹۱ به تصویب رسید.
به گزارش ایلنا، جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۸۸ به مدت ۹ سال عضو تروئیکای جنبش عدم تعهد و از سال ۱۳۹۱ الی ۱۳۹۴ نیز ریاست این جنبش را بر عهده خواهد داشت.
مروری بر ۱۵ اجلاس برگزار شده و جایگاه ایران در جنبش غیرمتعهد‌ها:
۱- اجلاس اول، یوگسلاوی
نخستین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد در ششم سپتامبر ۱۹۶۱ در بلگراد تشکیل شد. بنابر شرایطی که برای شناخت کشورهای غیر متعهد تعین شده بود از ۲۵ کشور برای شرکت در کنفرانس دعوت به عمل آمد. جو بین‌المللی آن زمان – دوره جنگ سرد و تشدید تشنجات بین‌المللی – بیم برخورد بلوک‌ها و آغاز جنگ جهانی سوم را به وجود آورده بود، لذا تاکید کنفرانس بیشتر بر حفظ صلح و امنیت جهانی و رفع اخلافات ا طریق صلح و همکاری بین‌المللی بود. اکثریت شرکت کنندگان را کشورهای تازه استقلال یافته با خاطرات تلخ از استعمار غرب تشکیل می‌دادند. به همین دلیل نسبت به غرب بدبین بوده و بیشتر به شرق تمایل داشتند.
۲-اجلاس دوم، مصر
دومین اجلاس سران کشروهای غیرمتعهد از ۵ تا ۱۰ اکتبر در قاهره پایتخت مصر تشکیل شد. در این کنفرانس سران ۴۷ کشور شرکت کرده بودند. اغلب اعضای جدید را کشورهای تازه استقلال یافته تشکیل می‌دادند. هدف اصلی کنفرانس بررسی بحران‌های جهانی و چگونگی یافتن راهی جهت تامین و استقرار صلح بود.
۳- اجلاس سوم، زامبیا
با آنکه قرار بود کنفرانس سران عدم تعهد هر سه سال یکبار تشکیل شود اما به علت اوضاع و احوال جهانی، سومین کنفرانس سران جنبش عدم تعهد شش سال بعد از اجلاس دوم یعنی در سال ۱۹۷۰ (از هشتم تا دهم سپتامبر) در لوزاکا پایتخت زامبیا با شرکت ۵۳ کشور عضو تشکیل شد. این کنفرانس ضمن پرداختن به مسائل مربوط به حفظ صلح و امنیت بین‌المللی بر ضرورت استقلال کلیه ملل به خصوص مستعمرات پرتغال در جنوب آفریقا تاکید کرد. در زمینه مسائل اقتصادی از افزایش شکاف میان کشورهای غنی و فقیر اظهار تاسف شد و تنزل سهم کشورهای در حل توسعه در زمینه صادرات طی دهه‌های ۵۰ و ۶۰ میلادی مورد توجه قرار گرفت.
۴- اجلاس چهارم، الجزایر
چهارمین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد از ۵ تا ۹ سپتامبر ۱۹۷۳ در الجزیره تشکیل شد. شرکت‌کنندگان در این کنفرانس ۷۵ کشور بودند و مصوبات آن در زمینه مسائل سیاسی از جمله تبعیض نژادی در آفریقای جنوبی، رودزیا، کامبوج، کره، حقوق دریا‌ها و مواد مخدر بود. در زمینهٔ مسائل اقتصادی به موضوعاتی چون روابط کشورهای پیشرفته و در حال توسعه، انتقال تکنولوژی و سیستم بین‌المللی مالی و پولی توجه داشت.
۵- اجلاس پنجم، سریلانکا
پنجمین کنفرانس سران کشورهای غیرمتعهد در کلمبو پایتخت سریلانکا از تاریخ ۱۶ تا ۱۹ اوت ۱۹۷۶ برگزار شد. ۸۶ کشور به عنوان عضو، ۹ کشور و ۱۲ سازمان بین‌المللی به عنوان ناظر و ۷ کشور به عنوان می‌ه‌مان در این کنفرانس شرکت داشتند. اختلاف نظرهایی که از قبل در جنبش عدم تعهد موجود بود از این کنفرانس شکل روشن‌تری به خود گرفت و به طور کلی کشورهای شرکت کننده به دو گروه تندرو یا مترقی و میانه رو یا معتدل تقسیم شدند. اگرچه تعداد کشورهای میانه‌رو که بیشتر طرفدار غرب بودند زیاد‌تر بود ولی فعالیت سازمان یافته گروههای تندرو تاثیر زیادی بر مصوبات کنفرانس گذاشت. با این همه تصمیمات کنفرانس کلمبو را می‌توان نسبتا معتدل و به دور از تندروی دانست. در این اجلاس بر سر تصاحب کرسی‌های دفتر هماهنگی جنبش عدم تعهد که تعداد آن از ۱۷ عضو به ۲۵ عضو افزایش یافته بود رقابت شدیدی درگرفت.
۶- اجلاس ششم، کوبا
ششمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد ۴ الی ۹ سپتامبر در هاوانا پایتخت کوبا، با حضور ۹۴ کشور عضو، ۲۰ کشور و سازمان ناظر و ۱۸ کشور و سازمان می‌ه‌مان در حالیکه چند ماه بیشتر پیروزی انقلاب اسلامی نگذشته بود برگزار شد، مراحل نهایی عضویت جمهوری اسلامی ایران در جنبش پایان یافت و جمهوری اسلامی ایران رسما به عضویت این جنبش درآمد. در این اجلاس موضوعاتی همچون اوضاع در خاورمیانه، پیشنهاد اخراج مصر از جنبش (به خاطر امضاء قرارداد صلح کمپ دیوید با اسراییل)، عضویت کامبوج و اوضاع اقتصادی بین‌المللی مورد بحث قرار گرفت. در این اجلاس وقتی پیشنهاد پشتیبانی از خواسته‌های جمهوری اسلامی ایران علیه آمریکا مطرح شد، تعدادی از کشور‌ها تاکید نمودند که بایستی تجاوزات آمریکا به ایران و دخالت نظامی شوروی در افغانستان هر دو با هم در جلسات جنبش مطرح و بررسی شود.
بندهای ۱۳۹، ۱۴۰ و ۱۴۱ بیانیه پایانی این ششمین اجلاس سران عدم تعهد به طور کلی به ایران اختصاص یافت و در آن‌ها نسبت به پیروزی تاریخی انقلاب مردم ایران در سرنگون کردن رژیم پیشین و ایجاد امیدواری برای تمام مردم جهان در به دست آوردن آزادی و تحکیم استقلال، ابراز مسرت و خشنودی شد. همچنین در بیانیه پایانی اجلاس هاوانا، از قطع روابط ایران با اسراییل و آفریقای جنوبی و نیز خروج ایران از پیمان سنتو استقبال به عمل آمد. در اجلاس هاوانا، پیشنهاد عراق برای میزبانی اجلاس هفتم سران یعنی بعد از کوبا مورد تصویب قرار گرفت.
۷- اجلاس هفتم، هند
هفتمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد از ۷ الی ۱۱ مارس ۱۹۸۳ در دهلی نو پایتخت هند، با حضور ۱۰۰ کشور عضو، ۱۵ کشور و سازمان ناظر و ۲۵ کشور و سازمان می‌ه‌مان برگزار گردید.
یک سال و نیم پس از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، وزارت امور خارجه کشورمان خواستار تغییر محل برگزاری اجلاس گردید و تهدید نمود در صورت برگزاری در عراق در ا جلاس مذکور شرکت نخواهد کرد و ریاست دوره‌ای عدم تعهد را به رسمیت نخواهد شناخت. جمهوری اسلامی ایران تلاشهای دیپلماتیک بسیاری را برای ترغیب کشورهای عضو مصروف داشت. عراق نیز متقابلا اقدامات بسیاری را برای جلب توجه کشور‌ها به برگزاری اجلاس در این کشور به عمل آورد منجمله اینکه اقدام به احداث ساختمان و مجموعه‌ای با هزینه‌ای بالغ بر یک میلیارد دلار نمود. این کشور حتی پیش نویس بیانیه پایانی اجلاس را به سه زبان تهیه و پرچم کشورهای عضو جنبش را در بغداد به اهتراز درآورده بود. لکن با ورود نیروهای ایران به خاک عراق در عملیات رمضان (ژوئیه ۱۹۸۲) و متعاقب آن حمله هوایی جنگنده‌های ایران به بغداد وضعیت جدیدی به وجود آمد. با توجه به نزدیک بودن زمان برگزاری اجلاس (سپتامبر ۱۹۸۲)، فیدل کاسترو رهبر کوبا در ماه اوت پیشنهاد تشکیل اجلاس وزرای جنبش عدم تعهد و تعیین محل دیگری برای برگزاری هفتمین اجلاس سران را مطرح نمود. با توجه به حوادث فوق و پیگیریهای جمهوری اسلامی ایران، موضوع تغییر محل اجلاس سران از بغداد به جای دیگر به صورت جدی مورد توجه قرار گرفت و نهایتا محل کنفرانس از بغداد به دهلی نو تغییر یافت.
۸- اجلاس هشتم، زیمباوه
هشتمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد، ۱ الی ۶ سپتامبر ۱۹۸۶ در حراره پایتخت زیمباوه با حضور ۱۰۱ کشور آغاز به کار کرد. این اجلاس با حضور مقام معظم رهبری، ریاست محترم جمهوری وقت در حالیکه خانم ایندریا گاندی ریاست اجلاس را به عهده داشت برگزار شد. یکی از بحث‌انگیز‌ترین موضوعات مطرح شده در این اجلاس مساله جنگ ایران و عراق بود. هیات جمهوری اسلامی ایران در این اجلاس با موفقیت توانست از تصویب بیانیه‌ای که به ابتکار کشورهای عرب حامی عراق تنظیم شده و خواستار توقف بدون قید و شرط جنگ بود جلوگیری کند. در آن زمان هنوز بخشی از خاک ایران در تصرف عراق بود.
۹- اجلاس نهم، یوگسلاوی
نهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد، ۴ الی ۷ سپتامبر ۱۹۸۹ بلگراد با حضور ۱۰۲ کشور برگزار گردید.
این دومین بار بود که ریاست اجلاس سران عدم تعهد به یوگسلاوی می‌رسید. برگزاری این اجلاس مصادف بود با تحولات عمده در نظام دو قطبی جهان و از میان رفتن جنگ سرد. با توجه به وضعیت جدید، اعضاء جنبش در خصوص نحوه اداره و ادامه کار آن دچار اختلاف شده بودند. عده‌ای با استناد به اینکه قطب بندیهای دوران جنگ سرد از میان رفته و جنبش فلسفهٔ وجودی خود را از دست داده است، پیشنهاد تغیییر نام یا ادغام آن با گروه ۷۷ را مطرح می‌کردند در حالیکه جمع کثیری از اعضا ضمن تایید ایجاد تغییرات در صحنه بین‌المللی معتقد بودند که جنبش زنده است و برای تحقق اهداف خود راه درازی در پیش دارد. یوگسلاوی در مقام رییس در این اجلاس تلاش نمود موضوعات اساسی در اسناد از جمله مباحث مربوط به استعمار زدایی و برقراری نظام نوین اطلاعات و ارتباطات را از دستور کار حذف نماید که با تلاش کشورهای چپ از جمله کوبا مجددا به آن اضافه شد. در این اجلاس نهم از سوی طرفداران دو ایده مذکور بحثهای زیادی صورت گرفت، لکن در نهایت دراین اجلاس کشورهای عضو تصمیم گرفتند ضمن پایبندی به اصول جنبش، به فعالیتهای دسته جمعی خود ادامه داده و در گسترش همکاری با کشورهای توسعه یافته تلاش نمایند.
۱۰- اجلاس دهم، اندونزی
دهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد، ۱ الی ۶ سپتامبر ۱۹۹۲ در جاکارتا پایتخت اندونزی با حضور ۱۰۸ کشور آغاز به کار کرد.
از جمهوری اسلامی ایران هاشمی رفسنجانی رییس جمهور وقت کشورمان در راس هیات شرکت نمود.
مهم‌ترین موضوع بحث در این اجلاس، موضوع تغییر نظام حاکم بر روابط بین‌الملل و چگونگی برخورد جنبش با آن بود. نتیجه مباحث مذکور حاکی از آن بود که جنبش عدم تعهد نه تنها موفق به حفظ هویت و ماهیت خویش گردیده بلکه با گذار از این دوره بحرانی آماده رویارویی و مواجهه با چالشهای جدید در جهان شده است. از این نظر اجلاس دهم را می‌توان یک مقطع مهم در تاریخ جنبش عدم تعهد به حساب آورد چرا که جنبش به دلیل اجماع نظر میان کشورهای عضو در خصوص ضرورت تداوم حیات خود و ارتقاء نقش آن در عرصه بین‌المللی، هویت وجودی خود را در دوران پس از جنگ سرد بازیافت. مهم‌ترین مسائل منطقه‌ای مطرح شده در این اجلاس عبارت بودند از: مسائل مربوط به آسیای جنوب شرقی، افغانستان، درگیری اعراب و اسراییل، لبنان، بوسنی و هرزگوین، آفریقای جنوبی، قاچاق مواد مخدر، تروریسم، استفاده صلح آمیز از انرژی هسته‌یی، همکاری بین‌المللی اقتصادی برای توسعه محیط زیست.
۱۱- اجلاس یازدهم، کلمبیا
یازدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد از تاریخ ۱۴ الی ۲۰ اکتبر ۱۹۹۵ در شهر کارتاهنا در کلمبیا با حضور ۱۰۹ کشور برگزار شد.
این اجلاس علاوه بر بیانیهٔ پایانی خود یک بیانیه در خصوص آنکتاد و یونیدو صادر نمود و در طول اجلاس مسائل متعددی مورد بررسی قرار گرفت که اهم آن‌ها عبارتند از: تجدید ساختار سازمان ملل، خاتمه دوران جنگ سرد و مشکلات اقتصادی و اجتماعی موجود در جهان سوم، خلع سلاح و امنیت بین‌المللی، همکاری بین‌المللی برای توسعه، ضرورت برخورد مناسب جنبش با تحولات بین‌المللی، همکاریهای اقتصادی و تروریسم.
۱۲- اجلاس دوازدهم، آفریقای جنوبی
دوازدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد از تاریخ ۲۹ آگوست لغایت ۳ سپتامبر ۱۹۹۸ در شهر دوربان آفریقای جنوبی با حضور ۱۱۴ کشور به ریاست آقای نلسون ماندلا برگزار شد.
در این اجلاس بلاروس به عنوان عضو جدید جنبش عدم تعهد پذیرفته شد. ریاست کمیته سیاسی اجلاس به عهده ظریف، معاون امور بین‌الملل وزارت امور خارجه کشورمان بود. مهم‌ترین موضوعاتی که در این اجلاس مورد بررسی قرار گرفت و در بیانیه نهادیی گنجانده شد عبارت بود از: نقش جنبش عدم تعهد، گفت‌وگوی میان تمدن‌ها، تجدید ساختار سازمان ملل، وضعیت مالی سازمان ملل، تروریسم، بدهی‌های خارجی، محیط زیست و توسعه، علوم و تکولوژی، همکاریهای جنوب، کشورهای کمتر توسعه یافته،نژاد پرستی، تبعیض نژادی و مواد مخدر.
۱۳-اجلاس سیزدهم، مالزی
سیزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد از تاریخ ۲۰ الی ۲۵ فوریه ۲۰۰۳ در شهر کوالالامپور مالزی با حضور ۱۶ کشور برگزار گردید.
با انصراف بنگلادش که در اجلاس قبلی به عنوان میزبان اجلاس بعدی انتخاب گردید و سپس انصراف اردن از برگزاری اجلاس سران، اجلاس مزبور در مالزی برگزار شد. این اجلاس با حضور آقای محمد خاتمی، رییس جمهور وقت کشورمان در راس هیات ایران برگزار شد.
این اجلاس نخستین اجلاس سران عدم تعهد بعد از واقعه یازدهم سپتامبر بود و لذا موضوع تروریسم به یکی از مباحث عمده اجلاس سیزدهم تبدیل شد. از آنجا که اجلاس کوالالامپور یک ماه پیش از حمله آمریکا به عراق و در بحبوبه مباحث شورای امنیت سازمان ملل در خصوص عراق برگزار شد، به طور طبیعی مساله عراق از اصلیترین موضوعات مطرح در سخنرانی سران کشورهای شرکت کننده در اجلاس بود.
۱۴- اجلاس چهاردهم، کوبا
چهاردهیمن اجلاس سران جنبش عدم تعهد از تاریخ ۱۲ الی ۱۶ سپتامبر ۲۰۰۶ در هاوانا پایتخت کوبا با حضور ۵۸ کشور سطح سران برگزار گردید.
پیش از برگزاری اجلاس چهاردهم سران در کوبا، اجلاس وزرای امور خارجه دفتر هماهنگی عدم تعهد در کوالالامپور و به ریاست کشور مالزی بعنوان رئیس اجلاس سیزدهم در خرداد ماه ۱۳۸۵ (مه ۲۰۰۶) برگزار شد.
دو روز نخست آن در جلسات کار‌شناسان ارشد، به تدوین پیش نویس بیانیه نهایی اجلاس سران اختصاص یافت. اعلامیه پوتراجایا، بیانیه فلسطین، بیانیه مربوط به فعالیتهای هسته‌یی صلح آمیز جمهوری اسلامی ایران و بیانیه ابراز همدردی با قربانیان زلزله در اندونزی صادر گردید.
صدور بیانیه جداگانه در ارتباط با فعالیتهای هسته‌یی جمهوری اسلامی ایران، مهم‌ترین موضوع مورد توجه رسانه‌های گروهی در این اجلاس بود و پیوستن دو کشور دومینیکا و آنتیگوا باربودا به جنبش عدم تعهد، اختلاف مصر و لیبی برای میزبانی اجلاس بعدی سران، اختلاف الجزایر و صحرا در خصوص پاراگرافهای مربوط به مساله صحراء و بالاخره اختلاف پاکستان و افغانستان و هند در خصوص پاراگرفهای مربوط به فعالیت گروههای تروریستی در مناطق مرزی جنوب و شرق افغانستان از دیگر نکات قابل ذکر در این اجلاس بود.
تلاش لیبی برای جلوگیری از تصویب میزبانی مصر بی‌نتیجه ماند اما پاراگرافهای مربوط به صحرا و دو پاراگراف مربوط به افغانستان در بیانیه پایانی اجلاس در پرانتز باقی ماند و تصمیم‌گیری در خصوص آن‌ها به اجلاس سران در هاوانا موکول شد.
۱۵- اجلاس پانزدهم، مصر
اجلاس سران جنبش عدم تعهد، ۱۱ الی ۱۶ جولای ۲۰۰۹ مطابق با ۲۰ الی ۲۵ تیرماه ۱۳۸۸ در شرم الشیخ مصر با حضور ۱۰۷ کشور از ۱۱۸ کشور عضو و ۷ سازمان بین‌المللی و منطقه‌ای به عنوان ناظر و ۲۹ کشور و ۱۴ سازمان بین‌المللی و منطقه‌ای به عنوان می‌ه‌مان برگزار گردید.
از این میان ۴۰ کشور در سطح رئیس کشور و نخست وزیر و معاون رئیس جمهور شرکت نمودند.
دبیر کل سازمان ملل متحد و رئیس شصت و سومین نشست مجمع عمومی سازمان ملل نیز در این اجلاس شرکت داشتند. اجلاس پانزدهم سران به درخواست آرژانتین و شورای صلح جهانی برای عضویت ناظر در جنبش عدم تعهد پاسخ مثبت داد. ریاست هیات جمهوری اسلامی ایران در این اجلاس بر عهده متکی وزیر خارجه وقت قرار داشت. در پایان اجلاس ۷ سند مشتمل بر سند نهایی اجلاس، اعلامیه سران شرم‌الشیخ، اعلامیه روز بین‌المللی نلسون ماندلا، اعلامیه ضرورت پایان بخشیدن تحریم‌های مالی، تجاری و اقتصادی آمریکا علیه کوبا، اعلامیه فلسطین، طرح عمل جنبش عدم تعهد (۲۰۰۹ الی ۲۰۱۲) و گزارش گزارشگر اجلاس به تصویب رسید.
اجلاس پانزدهم سران پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران برای میزبانی شانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در سال ۱۳۹۱ مطابق با ۲۰۱۲ میلادی را به تصویب رساند. بر این اساس جمهوری اسلامی ایران به مدت ۹ سال تا سال ۱۳۹۷ مطابق با ۲۰۱۸ میلادی، عضو تر وئیکای جنبش می‌باشد و از سال ۱۳۹۱ لغایت ۱۳۹۴ ریاست دوره‌ای جنبش عدم تعهد را بر عهده خواهد داشت.
