معرفی هنر زیبای گلیم کردستان

ایلنا- سنندج: گلیم که در کردی به آن (به ر) یا (به ره) می‌گویند یکی از انواع صنایع دستی زیراندازی و پوششی است که از ابریشم، موی بز، پشم گوسفند و یا دیگر چهارپایان اهلی بافته می‌شود.

به گزارش ایلنا؛ آنچه که گلیم را بعنوان یک هنر اصیل معرفی می‌کند تنوع و زیبایی طرح‌ها و رنگ‌های آن است؛ در میان صد‌ها گلیم بندرت می‌توان چند گلیم را پیدا کرد که شبیه یکدیگر باشند زیرا بافت آن‌ها بر اساس طراحی از پیش آماده نبوده بلکه بیشتر تابع ذهن خلاق، ذوق و فرهنگ خاص بافنده است.

در واقع دستهای هنرمندان همواره زیبایی‌های طبیعت را به صورت طرح‌ها و نقش‌ها بر گلیم منعکس ساخته‌اند و نیز بسته به بافنده آن و نوع ضربات دفتین و مقدار کشش پود‌ها وتنظیم تار‌ها باعث گوناگونی بافت از یک نوع طرح است.

از دیگر ویژگی‌های هنری گلیم نقوش عامیانه است که از ذوق، هنر، احساس و اعتقادات بافنده سرچشمه گرفته و این نقوش در رابطه با انسان و خطرات و اندیشه اوست. نقش و نگار‌ها ضمن اینکه ظاهری عینی و طبیعت‌گرا دارند، مالامال از تمثیل و استعاره و رمز و رازهای جهان معنوی بوده و بازتابی از آرزوهای بلند انسان است، به گونه‌ای که می‌توان آن را رسانه‌ی ثبت اعتقادات و ایمان‌ها و باورهای آن‌ها و انتقال آن از نسل خود به نسل بعد دانست.

تاریخچه گلیم بافی در سنندج

قدیمی‌ترین گلیم ایران کشف شده قطعه گلیمی است که آنرا متعلق به حدود ۳۰۰ سال پیش از میلاد دانسته‌اند. گر چه از سبقهٔ تاریخی هنر گلیم بافی و زمان شروع آن در کردستان اطلاع دقیقی در دست نداریم اما بدون تردید به همراه حصیر بافی، نمد مالی در ردیف نخستین صنایع و هنرهای فلات ایران قرار دارد و از زمانهای بسیار دور به عنوان زیرانداز گرم و مناسب و قابل حمل جهت استفاده در نقاط سرد و کوهستانی و نیز در مقام دست بافته‌ای از تار و پود محکم و مقاوم برای نگهداری و حمل اشیا و آذوقه و تزئین منازل روستائیان مورد نظر بوده و کاربرد همیشگی داشته و دارد.

سنه که اکنون به سنندج شهرت دارد و مرکز استان کردستان است نام خود را به دسته‌ای از گلیم‌های ظریف بافت قرون ۱۸ و۱۹ واوایل قرن ۲۰ داده است؛ گلیم که در کردی به آن (به ر) یا (به ره) می‌گویند یکی از انواع صنایع دستی زیراندازی و پوششی است که از ابریشم، موی بز، پشم گوسفند و یا دیگر چهارپایان اهلی بافته می‌شود.

در ایران چندین نوع بافت گلیم داریم که مشهور‌ترین و پراستفاده‌ترین آن نوع چاکدار است، بافت چاکدار موجب ایجاد ظریف‌ترین بافت گلیم می‌شود.

گلیم به شکل سنتی‌اش، معمولاً برای پوشاندن زمین، دیوار و یا رواندازی برای حیوانات باربر استفاده می‌شود ولی امروزه به عنوان یک پوشش مدرن و تزیینی برای خانه‌های شهری نیز خریداری می‌شود.

نوعی‌ گلیم که در سنندج بافته می‌شود، دارای ویژگی منحصر بفرد این شهر است که از نوع بافت چاکدار است که بافتی منحنی دارد و نسبت به سایر مناطق در ارجحیت است چون در اکثر مناطق هندسی بافته می‌شود.

نقش‌ها اغلب شامل گل و بته و مو رونده و زنبور عسل است و در ترنج میانی دارای یک نقش جدولی و یا مشبک است که در داخل هر یک از آن‌ها دسته گلهای کوچکی معروف به طرح هراتی قرار دارد.

طرح‌های گل و بته‌ای زیبا از قلاب دوزی‌ها وزری‌های دورهٔ صفوی الهام گرفته و اغلب در کارگاه‌ها بخاطر تقاضا‌های عالی پسند اهالی شهر‌ها تولید شده است.

اگر ایران به خاطر گلیم‌های سجاده‌ای معروف نیست، در این مورد سنندج مستثنی است، گلیم‌های سجاده‌ای که در سنندج بافته می‌شود، محراب پیاری شکل آن‌ها ممتاز است.

گلیم سنندج ارزش جهانی و واقعی آن توسط کلکسیونر‌ها در مزایده‌های دهه‌های ۱۹۵۰ و۱۹۶۰ شناخته شده است وبالاخره در سال‌های ۱۹۸۰ گلیم سنه به اعتبار شایسته خود در دنیای غرب دست یافت.

در گلیم سنندج نقوش متفاوتی است که هر کدام در کل نام ویژه‌ای دارد واجزا آن نیز هر کدام دارای نامی هستند. نقوش سنتی که در کردستان رایج بوده وهست عبارتند از: ماهی درهم، گل چینی، گل میرزا علی، گل وکیلی، گل جرسه، گل فرنگ، گل و گلدان، گل چایی، دست ودلبر، نقشه موسایی، نقشه قفقاز، گل وطوطی، بازو بند، محرمات، قاب قرآن.... و در سالهای اخیر نقشه‌های دیگری چون توت فرنگی، گل جرسه پیوندی در ردیف نقشه‌های سنتی قرار گرفته است.

*وجه تسمیه موضوع: وجه تسمیه آن نامشخص است این فرش در زبانهای دیگر نامهای مختلفی دارد. به گلیم در افغانستان گیلیم، در اوکراین بداس، در قفقاز لیاط، در سوریه و لبنان چیلیم، در رومانی کیلیم و همچنین در ترکیه و لهستان و مجارستان و عربستان از جمله نامهای متفاوت آن است.

*جغرافیایی و شکل پراکندگی: گلیم در اکثر مناطق بافت قالی بافته می‌شود اما مرکز اصلی گلیم سنه شهر سنندج می‌باشد که با آموزش های معاونت صنایع دستی استان این شیوه بافت در اکثر شهر‌ها و بسیاری از روستاهای استان بافت می‌شود.

*مواد اولیه: از لحاظ مواد اولیه بهترین نوع پشم (از لحاظ قطر و طول الیاف- میزان جعد پذیری- رنگپذیری و سایش) را برای فرش بافی در دنیا داریم و پشم گوسفدان مناطق کردستان و کرمانشاه و آذربایجان غربی برای گلیم بافی و قالی بافی بیسار مناسب است.

* اسامی طرح‌ها و نقشه‌ها: طرح گل میرزا علی سنه (این طرح از گوبلنی فرانسوی با نام آبوسن اقتباس شده است)، گل وگلدان، سه ترنج، طرح ماهى در هم (طرح ماهی دارای چندین نوع است.)، طرح‌های بوته‌ای (در گلیم سنندج چند نوع بته جقه از قبیل جقه چارکی بافته می‌شود)، طرح می‌ناخانی، طرح‌ محرمات سنه، گل وکیلی، سنگ رودخانه، گل چای، گل چینی و... که اندازه بیشتر گلیمهای بافت سنه از ۶ متر مربع کوچکترند.

*ابزار و وسایل کار گلیم بافی: این نوع گلیم نیز همانند دیگر دستبافتهای داری نیاز به دار قالی‌بافی (سر دار، زیر دار، راست رو‌ها، پیچ و مهره)، کوجی (گورد)، هاف (پشت گرد) و نیمکت دارد؛ اما در سنندج یک چوب دیگر در ابتدای بافت استفاده می‌شود که به «بن جیر» مشهور است و باعث سالم بودن ابتدای بافت می‌شود و از عیوبی همچون شمشیری شدن جلوگیری می‌کند. از دیگر ابزار می‌توان به دفه و سوکه و قیچی اشاره کرد.

*عوامل آسیب‌زا: چون در بافت گلیم به دلیل ریز بافی باید دقت و تمرکز بافنده زیاد باشد و با توجه به دستمزد‌ها و نیز واسطه‌ها، بافنده تمایل زیادی برای بافت آن نشان نمی‌دهد. همچنین بافت گلیم سنه بیشتر با خامه دستریس ارزش و اهمیت خود را دارد لذا با توجه به سختی تهیه خامه دست ریس و نیز مشکل رنگرزی با رنگ گیاهی بافت آن را محدود‌تر کرده است. دستمزد کم بافندگان، هم چنین مشکلات گمرکی از دیگر عواملی است که می‌توان عنوان کرد.

*راه‌های پیشنهادی حفظ و احیاء: ۱- توسط افراد خبره وضع موجود گلیم سنندج مورد بررسی و کاوش قرار گیرد.

۲- انتخاب متخصص یا کار‌شناس فرش در مسئولیت های دولتی مرتبط با فرش (اخذ تصمیمات کار‌شناسی)

*پلان مدیریتی موضوع: ۱ـ طرح پژوهشی موضوع۲ـ تهیه پکیچ‌های آموزشی در زمینه بافت ـ چله کشی ـ رنگرزی ـ طراحی و نقشه کشی و کارهای تکمیلی گلیم سنندج ۳ـ‌ایجاد موزه فرش۴ـ ایجاد و امکان کار‌شناسی و گمرک فرش در خود استان ۵- ایجاد زمینه انتقال سریع سلیقه بازار مصرف به تولید کننده و بافنده