میان تئاتر دراماتیك و پست دراماتیك

ایلنا: نشست نقد و بررسی نمایش‌های لو و 3(a+b) با حضور امیرعلی نجومیان، حبیب‌الله درخشانی‎، علیرضا نراقی و عوامل دو نمایش عصر روز دوشنبه (3مهرماه) در تالار استاد امیرخانی خانه‌هنرمندان ایران برگزار شد.

به گزارش خبرنگار ایلنا، نجومیان ابتدای جلسه با اشاره به اینکه هدفش از نقد و بررسی این دو نمایش، یافتن جایگاه آن‎ها در دل تئاتر معاصر جهان است، گفت: در نمایش لو و 3(3a+b) با یک محاکاتی از داستانی که قبلا نوشته شده مواجه نیستیم و اتفاقی است که در لحظه و حال حاضر روی می‌دهد این کپی و بازنمایی از قبل نیست. در این دو نمایش اثر به سوی یک وضعیت در حرکت است و عنصر اصلی دیگر داستان نیست، کمااینکه داستانی خطی در نمایش وجود دارد اما اتفاقی که در این دو اثر می‌افتد این است که به جای بازیابی گذشته نوعی ساخت و فرم وضعیت روحی روانی را روی صحنه شاهد هستیم.

وی ادامه داد: یکی از ویژگی‌های اینگونه نمایش‌ها این است که گویی همه چیز خودبه‌خودی است در حالی که همه چیز از قبل طراحی شده و اجرا می‌شود.

امیرعلی نجومیان با اشاره به عناصر و المان‌هایی که در خدمت اجرای نمایش هستند، گفت: عناصری مانند اشیاء، بدن، طراحی صحنه، صداهای انسانی و میزانسن در تئاتر پست دراماتیک کارکردی متفاوت از تئاتر کلاسیک پیدا می‌کند.

وی افزود: در تئاتر پست‌دراماتیک این عناصر هستند كه برجسته می‌شوند و از پشت‌صحنه به جلوی‌صحنه می‌آید و به کاراکتر تبدیل می‌شوند.

این مدرس تئاتر با اشاره به دو نمایش ایتالیایی لو و a+b)3)،اظهار داشت: درنمایش‌هایی که دیدیم برجسته‌سازی نور و بدن بسیار مشاهده می‌شود اما نکته‌های دیگری از جمله زمان و فضا وجود دارند كه بسیار حائز اهمیت می‌شود.

وی افزود: در آثار اینچنین انرژی و احساسی که یک اثر انتقال می‌دهد اهمیت دو چندان دارد به عنوان مثال می‌توان به لحظه آغاز نمایش لو اشاره کرد. آنچه در آغاز نمایش برای لو اتفاق می‌افتد و شوکی که به او داده می‌شود مشابه همان شوکی است که مخطبان دریافت می‌کنند. اینجا هماهنگی و نزدیکی میان ما و نمایش اتفاق می‌افتد.

نجومیان بااشاره به اینکه در این دو اثر حضور فعال تماشاچی شاهد نیستیم، بیان کرد: نقطه تفاوت این دو اثر با آثار پست دراماتیک همین است، یعنی مرز میان مخاطب واثر در این اثر از بین نمی‌رود، درحالیكه مخاطب در نمایش پست‌درآماتیك با اثر نمایشی مراوده و حضور فعال دارد.

این كارشناس همیچنین به گسست صدا و بدن به عنوان یکی دیگر از ویژگی های مهم نمایش‌های لو و 3(a+b)اشاره کرد و ادامه داد: گسست میان زبان و بدن اتفاق دیگری است که از زمان ساموئل‌بکت به بعد اتفاق افتاده و صداو بدن به عنوان دوعنصر بسیار مهم یک موجود کامل مورد توجه قرار گرفته است. جدایی این دو عنصر در گونه نمایشی پست‌درماتیک بسیار مورد توجه قرار گرفته است، نمونه سینمایی چنین توجه‌ای را می‌توان در آثار دیویدلینچ كارگردان آمریكایی مشاهده کرد.

وی سپس به دو بحث اصلی یعنی مساله فضا و زمان اشاره کرد و اضافه كرد: فضا در این دو اثر بسیار به هم ریخته و از هم جدا است. این به هم ریختگی در لو بسیار شدیدتر است چون بازنمایی ذهن مخشوش یک بیمار است که کارگردان سعی کرده با به‌کارگیری سه‌صفحه آویزان از سقف لایه‌های مختلف درگیری این بیمار را نشان دهد.

وی ادامه داد: اما در نمایش 3(a+b) این اتفاق سخت‌تر است چون زوج جوان قصد دارد چهار دیواری را برای خود حفظ کند اما تنها چیزی که در انتها برای زن باقی می‌ماند صورت مرد است که آن را روی صورت خود می‌گذارد. یکی از دلایل مهم فشردگی و نزدیکی عناصر در نمایش 3(a+b) این است که با داستانی عاشقانه طرف هستیم که در آن افراد سعی‌ دارند سرپناه و مکان عاشقانه خود را حفظ کنند، پس در نمایش لو عناصر از هم گسسته و در 3(a+b) به هم نزدیک و فشرده است چون هر لحظه در معرض خطر است. شاید یکی از دلایل اینکه خانه در انتها روی یک نقطه شکننده و آسیب پذیر قرار می‌گیرد همین باشد.

نجومیان با تاکید بر عنصر زمان به عنوان ویژگی مهم دیگر این اثر و کلیه آثار هنری، بیان کرد: یکی از اتفاقات بخصوصی که در نمایش لو می‌افتد این است که زمان از ابتدا متلاشی است و این روند تا انتها نیز ادامه پیدا می‌کند در واقع هریک از سه تخته‌ای که در اثر به کار گرفته شده موجب جابجایی زمان می‌شوداز همین رو نمایش لو اثر مهم‌تری جلوه می‌کند.

وی در ادامه جلسه از بدن به عنوان یکی از عناصر ویژه آثار پست‌دراماتیک یاد كرد و گفت: در این دو نمایش نیز بدن تبدیل به فضایی برای نمایش می‌شود. بدن روی تصویر می‌افتد و تصویر روی بدن که یکی از ویژگی‌های این تئاتر است، لمان می‌گوید در تئاتر کلاسیک درام بر بدن اتفاق می‌افتد، اما در آثار پست دراماتیک اتفاق بر بدن یا روی بدن می‌افتد که باز این اتفاق در لو بیشتر دیده می‌شود به گونه‌ای که در انتهای نمایش بدن كاملا به سوژه بدل شده و با طناب به سمت بالا حرکت می‌کند.

ریكاردو فازی نویسنده و بازیگر نمایش پس از صحبت‌های نجومیان درخصوص اثر توضیحاتی ارائه كرد و گفت: فرم نمایش پیامد طبیعی داستانی بوده است نمایش خیال روایت آن را داشته، اما فكر می‌كنم این رابطه در نهایت به هم خورده باشد.

وی ادامه داد: اگر داستان لو آشفته به نظر می‌آید به این دلیل است كه ماجرا از نقطه نظر لو تعریف می‌شود كه حافظه خود را از دست داده است. اما در نمایش3 (a+b)داستان ساده‌ای درباره عشق روایت می‌شود كه تا انتها روند خطی خود را حفظ می‌كند.

این هنرمند جوان همچنین درخصوص عدم فعال بودن تماشاگران، اظهار كرد: اینجا یك تئوری شناختی وجود دارد كه مثالی برای آن دارم، اسب چوبی كه بچه‌ها روی آن سوار می‌شوند و شكل اسب سواری را به خود می‌گیرند را درنظر بگیرید، تفاوت این جارو با اسب واقعی در چیست؟

وی افزود: این تفاوت مطمئنا در فرم چوب نیست بیشتر در رفتار كودك و صدایی است كه تولید می‌كند. اما بیشر از هرچیز این شباهت در چهره كودك و كسی كه او را در این وضعیت می‌بیند اتفاق می‌افتد.

فازی با بیان اینكه از این مثال می‌خواهم به مسئله فعال بودن تماشاگر برسم، تصریح كرد: تصاویر ما و فرمی كه درنظر می‌گیریم خود را روی صحنه تثبیت می‌كند و چیزی میان اسب سواری واقعی و بازی كودكی است كه ادای اسب‌ سواری درمی‌آورد، پس نوع مشاركتی كه از سوی مخاطب اتفاق می‌افتد قطعا منطقی نیست بلكه بیشتر احساسی است.

وی درپایان اشاره كرد: طبیعتا دنیایی كه ما خلق می‌كنیم وارد جهانی كه تماشاچی قبلا تجربه كرده می‌شود و این در شرایطی است كه ما بتوانیم رابطه خود با تماشاچی را حفظ كنیم.