4 کتاب از مجموعهی عاشقانههای جهان رونمایی شد
این بحث در مورد ترجمه پذیر و ترجمه ناپذیر بودن شعر همیشه مطرح است و اینکه آیا میشود شعر را ترجمه کرد به ایین معنا که ساختار و محتوای اصلی شعر را به صورت اصلی در برگردان شعر داشته باشیم.
ایلنا: مراسم رونمایی از ۴ کتاب شعر از مجموعه کتابهای عاشقانههای جهان انتشارات سرزمین اهورایی به نامهای: «در عشق باران میبارد» عاشقانههای ریچارد براتیگان، ترجمه علیرضا بهنام، «عشق با پاهای چوبین» عاشقانههای گونترگراس، ترجمه علی عبداللهی، «از من نپرس چرا دوستت دارم» عاشقانههای نزار قبانی، ترجمه رضا عامری و «فقط تو را دوست دارم» عاشقانههای اریش فرید، ترجمه علی عبداللهی با حضور جمعی از علاقمندان شعر و ادب و نمایندگانی از خبرگزاریهای داخلی و خارجی در فرهنگسرای رسانه برگزار شد.
به گزارش ایلنا به نقل از روابط عمومی سرزمین اهورایی، در این مراسم ابتدا عباس کریمی(شاعر و مترجم) درمورد ترجمه پذیر شعر گفت: این بحث همیشگی در مورد ترجمه پذیر و ترجمه ناپذیر بودن شعر همیشه مطرح است و اینکه آیا میشود شعر را ترجمه کرد به ایین معنا که ساختار و محتوای اصلی شعر را به صورت اصلی در برگردان شعر داشته باشیم؟
وی با آوردن چند مثال ادامه داد: اولین مثال از قرن سوم هجری و کتاب الحیوان است که گفته است شعر توانایی ترجمه به زبان دیگر را ندارد و انتقال شعر از زبانی به زبان دیگر جایز نیست چراکه نظم و وزن شعر باطل خواهد شد و زیبایی آن از بین خواهد رفت و تبدیل به نثری میشود که ضعیفتر از نثری است که از ابتدا منصور بوده است...
وی با اشاره به سخنان شیموس هینی، برندهٔ جایزه نوبل گفت: «هینی میگوید شاعران متعلق به زبانند نه جهان» و از قول رابرت فراست افزود: شعر در ترجمه از دست میرود.
وی به اشاره به نظریه دیگر شعرا و مترجمان پرداخت که بر اساس آن: «شعر میتواند ترجمه پذیر باشد اما ساختارها و شرایط خاص خودش را میطلبد و باید مختصات هر شعر هنگام ترجمه رعایت شود.
کریمی در ادامه با اشاره به جملهای از آقای علی معلم مبنی بر عدم ترجمه پذیری شعر فارسی به دلیل از بین رفتن لطافت این شعر، گفت: این نگاه به دلیل نگاه سنتی است که به شعر وجود دارد که هنوز شعر را مشتمل بر موسیقی و وزن و قافیه و ردیف و تعاریف کلاسیک آن میدانیم در صورتی که اگر شعر آن ِ شاعرانهاش را داشته باشد قابل برگردان است همان طوری که دوستان در ترجمه این ۴ کتاب به خوبی از عهده آن برآمدهاند و در ادامه برنامه مثالهایی از این اشعار خواهند آورد...
وی با اشاره به شعری از مایاکوفسکی افزود: ترجمه شعر در واقع تخریب ساختمان یک شعر و بازسازی مجدد آن به زبان دیگری است. یعنی تخریب شعر و بازسازی آن با هندسهٔ جدیدی مبتنی بر ساختار زبانی جدید...
در ادامه علیرضا بهنام ضمن بیان چگونگی شکل گیری آثار عاشقانههای جهان گفت: با توجه به برنامهریزی انتشارات سرزمین اهورایی و هماهنگی مجید ضرغامی مدیر این انتشارات از مترجمین خوب کشور دعوت به همکاری کردیم و آنها در این پروژه به ما پیوستند.
وی با اشاره به سابقهٔ انتشارات سرزمین اهـورایی از سال ۱۳۶۹ در زمینهٔ انتشار آثار بصری از شاعران و نویسندگان و بازتولید کتب ایرانشناسی و... توسط این انتشارات افزود: با توجه به اینکه یکی از اهداف انتشارات سرزمین اهـورایی آشتی دادن مخاطب با شعر است و این انتشارات بیشتر از ۲ دهه در زمینه فرهنگ و شعر معاصر فعالیت داشته است و آثار گرافیکی و بصری ماندگاری از شاعرانی مانند نیما، سهراب، شاملو، فروغ، اخوان و... منتشر کرده است و اخیرا هم پروژهٔ کتاب شاعران امروز با تیم داوری ۵ نفره (که من هم یکی از اعضاء این تیم بودهام) را آمادهٔ چاپ کرده و نمونههای خوبی از شعر شاعران معاصر در آن کتاب جمع آوری شده است... از طرف انتشارات سرزمین اهورایی طرحی به نام عاشقانههای جهان مطرح شد. در این طرح شعرهای عاشقانه شاعران جهان در قالب مجموعه کتابهایی با حجم و ابعاد مناسب و طراحی و گرافیک و چاپ متفاوت جهت معرفی شاعران جهان به نسل جوان و دوست دار این آثار در نظر گرفته شد و حاصل فاز اول این مجموعه کتابهایی است که پیش روی شما است..
بهنام با اشاره به اینکه شعر غنایی در طول تاریخ از انواع پر مخاطب شعر بوده است و با توضیح اینکه درانتخاب شاعران این کتابها از اشعار عاشقانهٔ شاعران مطرح نیمه قرن بیستم تا به حال بهره گرفتهایم، ضمن تاکید بر طراحی و قالب خوب این آثار از آنها به عنوان کالای فرهنگی مناسب یاد کرد.
در ادامه جلسه رضا عامری با اشاره پرمخاطب بودن اشعار نزار قبّانی در جهان عرب به خواندن شعری از وی پرداخت و پس از آن علی عبداللهی ضمن تشکر از مجریان مراسم و انتشارات سرزمین اهورایی با اشاره به دوکتاب منتشر شده از گونترگراس و اریش فرید به ترجمه وی توسط ناشر و با اشاره به ترجمههای قبلی خود و دریافت جایزه نوبل ۱۹۹۹ توسط گنترگراس گفت: گونترگراس از نویسندگان بزرگی است که کار را با شعر آغاز کرد. مجموعه عشق با پاهای چوبین، از میان مجموعه آثار شعری وی در حدود ۶۰۰-۷۰۰ صفحه تا سال ۲۰۰۴ ترجمه شده است. البته گراس به آن معنا شاعر غنایی و عاشقانه سرا نیست و عشق در نزد او معنای خاص خودش را دارد. گونتر گراس همزمان هم رمان نوشته است و هم اقدام به چاپ شعر کرده است و این اواخر شعر (آنچه باید گفت) در پیرامون مسایل هستهای ایران و بعد از آن یک شعر پر سر و صدای دیگر هم به نام (رسوایی اروپا) در مورد بحران مالی یونان نوشت که هر دو شعر در این کتاب منتشر شده است.
وی در مورد اریش فرید افزود: اریش فرید، شاعر اتریشی یکی از عاشقانهسرایان مشهور آلمانی زبان است. او یکی از شاعران بزرگ اجتماعی سرا و دنبال رو هاینه و برشت است. در واقع اولین کسی که شعر سیاسی، اجتماعی را در آلمان شروع کرد هاینه است و بعد برشت شاعر بزرگ اجتماعی است و بعد اریش فرید که شعرهایش بسیار بسیار پر خواننده است. او یهودی تبار است و خانوادهاش در کورههای آدم سوزی و اردوگاه کار اجباری از بین رفتهاند. او بعد از تشکیل دولت اسرائیل یک مجموعه کامل شعر علیه اسرائیل به نام بشنو اسرائیل سروده است.
عبداللهی با اشاره به اندیشهٔ چپ گرای اریش فرید و آبشخور فکری او از مسایلی مانند جنگ سرد، جنگ ویتنام و مبارزات دانشجویی و مسایل پیرامون آن دوره به ترجمههای فرید اشاره کرد و گفت: وی مجموعه کامل اشعار ویلیام شکسپیر را به آلمانی ترجمه کرد که یکی از ترجمههای مشهور زبان آلمانی است.
وی افزود: گراس و فرید با اینکه هر دو شاعرانی سیاسی و اجتماعی هستند اما دیدگاه متفاوتی دارند.. اریش فرید بیشتر به زبان توجه دارد و بازده زبانی در کارهایش هست و تا حد زیادی پیشهاش شاعری است اما گونترگراس شعرهایش حالت گروتس دارد، دنبال ایدههای روشنگری است و ادامه دهندهٔ سنت دهان باز کردن و اعتراض است.
وی با اشاره به کتاب منتشر شده توسط انتشارات سرزمین اهورایی از گونتر گراس گفت: در مقدمه این مجموعه ۳ یادداشت نوشتهام اولی در مورد نقد دو شعر وی است و دو یادداشت دیگر در مورد دیدگاه سیاسی گراس... او همیشه در دورههای مختلف در مورد مسایل اتفاق افتاده در جهان موضع گیری کرده است. در اتحاد دو آلمان، در نخست وزیری ویلی برانت تبلیغ کرده است، عضو سبزها است، درمورد جنگ بالکان اظهار نظر کرده است و... معتقد است نویسنده لزوما باید د رمورد مسایل روز اظهار نظر کنه و از اینكه اظهار نظرش مورد تمسخر خیلیها قرار بگیره نترسد...
در ادامه علی عبداللهی به خوانش شعرهایی از دو مجموعه منتشر شده از گونترگراس و اریش فرید توسط انتشارات سرزمین اهورایی پرداخت و سپس علیرضا بهنام در مورد کتاب منتشر شده از وی وشعرهای ریچارد براتیگان گفت: امکان دارد عدهای بگویند بین دنیای براتیگان و عاشقانه به آن معنایی که همه میشناسیم چه نسبتی هست. این شاعر در ایران و کشورهای دیگر به واسطهٔ آثار داستانی معروف است و در ایران اولین بار با معروفترین رمانش صید ماهی قزلآلابه ترجمه هوشیار انصاری فر شناخته شد. یکی از خصوصیات شعر براتیگان این است که ساختار آن نوعی شورش علیه قراردادهای اجتماعی و البته کلیه قراردادهای شعری است. تا اوایل دههٔ ۵۰ میلادی به مدت ۳ یا ۴ دهه ستیزهای از گفتمان شعری نسل گمشده و مهمترین نماینده آنها تی اس الیوت را شاهد هستیم. این شاعران به نوعی شکوه شاعرانه در شعر اعتقاد دارند و به نپرداختن به مسایل آنی و روزمره و کلینگری در شعر اعتقاد دارند و در شعرهایشان از صنایع لفظی و معنوی استفاده میکنند و اشعارشان در موارد بیسار زیادی پیچیده است. براتیگان متعلق به نسل جوانانی در دههٔ ۵۰ است که با شناخت کامل از این سنت شعری نمیتوانستند درقالب آن سنت شعری جای بگیرند و با آثار خود به نوعی ان سنت را به نقد می کشیدند. در اشعار براتیگان با شعرهایی روبرو هستیم که روایت کوتاهی دارند، یک یا دوتصویر در آن مرکزیت دارد و شعر به شدت با دنیای اطراف خود و هر مقولهای که به چنگ شاعر آمده است برخورد طنز آمیز دارد. در ۸ مجموعه شعر این شاعر یعنی در اولین مجموعهای که اواسط دههٔ ۵۰ با هزینه خود منتشر کرده است تا آخرین مجموعه که اواخر دههٔ ۷۰ و بعد از سفری که به ژاپن داشته منتشر کرد این ویژگیها خودنمایی میکنند. یعنی این شعرها که سراغ هر مقولهای که میروند اول آن را دمدستی، روزمره و در غیاب زندگی عادی مردم تصویر میکنند و دوم اینکه برخورد طنز با آن مقوله دارند. در واقع این شعر یک دیالوگ انتقادی با شعر پیش از خود دارد... این نوع شعر سنگ بنای جنبشی است که در دههٔ بعد به شعر اجرایی رسید و بعد شعر حاضر و آماده و به انواع شعرهایی که متاثر بودند از هنر عامی و هنر لحظهای و هنر اعتراضی دههٔ ۶۰ و ۷۰ اروپا و آمریکا... بنابراین وقتی میگوییم عاشقانههای ریچارد براتیگان باید بدانیم که این شاعربرخوردش با عشق با برخورد شاعران نسل پیش از خود یا کلا شاعران مقدم متفاوت میکند برخوردی است طنز آمیز، کاملن زمینی و مادی و معطوف به نتیجه و به همین جهت شاید عاشقانههای ریچارد براتیگان یک برخورد دیگر گونهای را با مقولهٔ عشق نشان بدهد...
در ادامه پس از خواند چند شعر براتیگان توسط علیرضا بهنام، از کتاب در عشق باران میبارد، رضا عامری با اشاره به تفاوت نوع شعر عاشقانه نزار قبانی با شاعران دیگر مجموعه عاشقانههای جهان انتشارات سرزمین اهورایی گفت: شعر عاشقانه نوعی غریزی و سطحی است و حاوی رماتیسیسم ابتدائی است... و تفاوت دارد با جهانی که اطراف ما را احاطه کرده است... مثلا آدونیس چنین نگاهی به شعر ندارد و به هر حال آدونیس جزو شاعران مدرن است و اگر این شعرها را با اشعار اولیه فرانسوی حتی بودلر هم مقایسه کنیم باز این اشعار تفاوت دارند. در حقیقت جسارت فرهنگی نزار از اشعارش اهمیت بیشتری دارد.
در ادامه جلسه هوشیار انصاریفر ضمن اشاره به طرز تلقی منتقد از ترجمه گفت: اگر منظور ما از ترجمه برگردان باشد، یعنی انتقال مطلبی از زبانی به زبان دیگر کار مترجم آن است که جامهای که از زبان مبداء بر اندام متن است را در بیاورد و جامهٔ زبان مقصد را بر تن آن کند. اگر فرض کنیم ترجمه جامهای است که نمیتوان آن را به راحتی از قالب جسم اثر جدا کنیم آن وقت باید ترجمه به صورت تبدیل فکر انجام گیرد.
وی با اشاره به کتابهایی که از طرف انتشارات سرزمین اهورایی رونمایی میشوند گفت: در باره این آثار من کمترین اطلاع را از اریش فرید و گونترگراس دارم... گراس را به عنوان قصه نویس است و در مورد اریش فرید هم عمدتا مدیون دوستم آقای عبداللهی هستم. درمورد براتیگان همان طوری که آقای بهنام اشاره کردند هر چیزی را باید با تاریخش درک کرد و از تاریخش یک مقدار ادراکی به ما میرسد اما آن ادراک جامعی نیست.
وی با اشاره به صحبتهای رضا عامری در مورد نزار قبانی گفت: البته نزار قبانی در بین شاعرانی که آقای عامری ترجمه کردهاند محبوبترین شاعر من نیست اما فوقالعاده شاعر مهمی است و به هیچ عنوان نمیتوان ندیدهاش گرفت بخصوص چهرهاش به عنوان یک شاعر و رفتارهای اجتماعیاش در بیروت و یا مثلن در دشمق که بسیار در شعرهایش است و رفتارهای اجتماعی او در این دو شهر و هنجار شکنیهایش مثلن در یک پایتخت عربی معشوقهاش را ترک اسب مینشانده و حرکت میکرده.. طبعن چنین شاعری و چنین آدمی در یک نظام بسیار پدرسالاری مورد توجه قرار میگیرد. البته از همین ترجمههایی که ایشان خواندند و تاثیر آن سنت قصیده سرایی عربی است که از عصرهای جاهلیت شروع میشود زبان خطابی و رمانتیک... البته تاکید بیش از اندازه روی عناصر رمانتیک یک مقداری ممکن است سوء تفاهم ایجاد کند.. به خصوص برای اشعار ترجمه شده. البته شاعرانی مانند آدونیس و البیاتی به همین اندازه مبتنی بر سنت هستند و حتی در مورد آدونیس باید گفت مرزهای خیلی جدی در شعر مدرنیستی و پست مدرنیستی طی میکنه طی میکند. در سفر اخیری هم که به ایران آمد و اشعاری که خواند هم به نظرم این تاثیر آشکار بود... و البیاتی که خود در این مورد شاخص است.
وی د رمورد براتیگان گفت: در مورد براتیگان فقط این را اضافه کنم که خود براتیگان میگوید: برای اینکه بتوانم رمان بنویسیم باید بتوانم جمله بنویسم و برای اینکه بتوانم جمله بنویسم ۷ سال شعر نوشتم و اینکه ۷ سال شعر نوشتم برای اینکه بتوانم یک جمله را چطور شروع کرده و چطور تمام کنم.
در پایان این نشست از مجموعهٔ عاشقانههای جهان رونمایی شد.