تورج ژوله: تفاوت‌های زیرساختی فرش دستبافت و فرش ماشینی، باید مورد توجه قرار گیرد / باید نوع نگاه به فرش دستبافت تغییر کند
باید نوع نگاه‌مان را نسبت به فرش دستبافت تغییر بدهیم. اگر این نگاه تغییر کند نوع برنامه‌ریزی‌ها هم تغییر می‌کند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، تورج ژوله، پژوهشگر حوزه فرش در نشست تخصصی "چشم‌انداز صنعت فرش در دوران پساتحریم" که باحضور مدیران و نمایندگان شرکت های فرش ماشینی و دستباف در محل خبرگزاری ایلنا برگزار شد، گفت: اگرچه مشکلات و چالش‌های پیش روی این دو حوزه بسیار متفاوت است و خانواده ی فرش دستباف ایران علاوه بر مسائل پساتحریم، با مسایل خاص دیگری هم همواره مواجه بوده و هستند، اما با توجه به شرایط جلسه من نمی‌خواهم در سخنانم به اختلافات دامن زده و سمت و سوی جلسه را در مسیر دیگری قراردهم. بلکه معتقدم باید تفاوت‌های زیرساختی این دو حوزه مورد توجه قرارگیرد و با شناسا شدن ماهیت وجودیِ فرش دستباف از منظر فرهنگی، هنری و تاریخی، به مقایسه های سطحی بین فرش ماشینی و دستباف نظیر آنچه که منجر به تشکیل این جلسه گردیده و عموما" از سوی افراد ناآشنا یا کم آشنا به میان می‌آید پایان داد.
وی در ادامه صحبت های خود به این موضوع اشاره که این عدم شناخت به حدی عجیب و شگفت‌انگیز است که باعث گردیده تا بدیهی ترین مسایل مرتبط با قالیبافی ، چه به عنوان شغل( که اساسا" اعتقادی به آن ندارم) وچه به عنوان یک فرآیند هنری یا سنت ، نادیده گرفته شود.
از اهم این مسایل، موضوع بیمه فرشبافان است که پس از گذشت قریب به چهار دهه از زمان رای به حکومت جمهوری اسلامی در ایران، و آمد و رفت دولت‌های متعدد و داعیه های حمایت از اقشار آسیب پذیر و لایه هایی که در این جامعه نادیده گرفته شده اند؛ هیچ کارشناس و نهاد و مسئولی نتوانسته تعریف دقیقی از آن ارایه کند. کافی است نگاهی به اتفاقات این موضوع در یکسال گذشته داشته باشیم. به یکباره چند هزار نفر با تعریفی خودخواسته و نه کارشناسی شده، تحت پوشش بیمه قرار می گیرند و چند ماه هم حق بیمه آن ها پرداخت می گردد، اما به یکباره اعلام می شود که اشتباه گردیده و نام هزاران نفر از لیست بیمه دولت حذف می شود. اگر درسال 1358یا 59 قرارداشتیم، این اشتباه پذیرفتنی بود، اما در سال 1394 و با حضور ده ساله ی دستگاهی به نام مرکز ملی فرش ایران از یک طرف،و حضور و دخالت های ربط و بی ربط بیش از ده دستگاه در امور فرش کشور آن هم در طی بیش از سه دهه، با هیچ توجیهی نمی توان این اشتباه را توجیه نمود. آیا مدیران عزیزی که از بخش فرش ماشینی در این جا حضور دارند، با مشکل خنده داری به نام بیمه در مجموعه‌های خود مواجه اند؟
وی افزود: چرا پروای این فکر را نداریم که شاید فرش دستباف و تمامی حواشیِ خانواده ی میلیونی آن را در فضایی اشتباه دیده‌ایم؟ من نمی دانم به چه دلیل مسئولان و کارشناسان، فرش دستباف را به تمامی با صنایع دستی خلط کرده و تمامی و مسایل مرتبط با هنر فرش را با صنعت آن هم از نوع خانگی و دستی در یک کاسه هم زده و تحلیل می کنند؟ موضوع فرش ماشینی که جای خود دارد؟ یعنی واقعا" هنوز نمی دانیم که صنعت از هرنوع که باشد، اعم از صنایع سنگین یا صنایع سبک و دستی با مهارت و مهارت آموزی پیوند دارد. در حالیکه فرش دست باف و هرآنچه که به مقوله ی هنر وارد می شود با خلاقیت و ابداع مرتبط است. به همین دلیل شیوه های آموزش و توسعه های کیفی و کمی آن ها هم بسیار متفاوت است!! حتی موضوع تبلیغ وعرصه های نمایشگاهی در این دو مقوله بسیار متفاوت است و بولتن یا بروشوری که برای یک کالای صنعتی طراحی و ارایه می گردد با یک بروشور از آثار هنری تفاوت های ساختاری فاحشی دارد.
وی در ادامه گفت: به اعتقاد من تفاوت ساختاری میان فرش ماشینی که کاملا" در حوزه ی صنعت است با فرش دستباف به حدی است که حتی تعریف رقیب و رقابت میان آن ها به هیچ روی قابل مقایسه نیست. همانطور که همکار گرامی جناب میری فرمودند، ورود به موضوع رقابت که برخی از کارشناسان به آن دامن میزنند، ورود به یک بازی بی نتیجه و اشتباه است و حتی من به نقطه نظر ایشان اضافه می کنم که این گونه نگاه کردن و وارد بازی های رقابتی این گونه شدن برای فرش دستباف ایران خطرناک هم هست. چرا که متاسفانه باید اعتراف نماییم که به دلیل دانش و سواد اندک بسیاری از فعالان فرش از علم مدیریت و ابعاد مختلف آن، برای حفظ حضور در بازار و رقابت با رقیبان، کیفیت را ناباورانه فراموش می کنیم و با چنین ابزاری به دنیای رقابت وارد می شویم. بدیهی است که در چنین شرایطی نتیجه همین می شود که در مقابل می بینیم.
آیا دوستان در فضاهای رقابتی بین المللی فرش ماشینی به موضوع کاهش کیفیت وارد شده اند؟ یا حتی لحظه ای هم به آن فکر می کنند؟ بسیار بعید می دانم.
این کارشناس و فرش پژوه پس از ادامه ی مباحث توسط حضار با اعتراض به فضای مباحث مطروحه ادامه داد: تصور می کنم ما اینجا جمع نشده ایم که معضلات و مشکلات حوزه ی فرش دستباف را رونمایی کنیم بلکه موضوع جلسه مسایل پسا تحریم است. همین روند بحث نشان داد که جنس مشکلات در مقوله ی فرش ماشینی مباحثی است که برخی از عزیران یا ازعلاقهیا از کنجکاوی بحث را به چالش ها و گرفتاری های کلان فرش دستباف سوق دهند. من تصور نمی کنم جمعیت شاغل در صنعت فرش ماشینی حتی یک دهم فرش دستباف ایران هم باشد و دغدغه های مدیران شرکت های فرش ماشینی در شرایط پسا تحریم کاملا" متفاوت است.
ژوله ادامه داد: در حوزه ی صنعت، برنامه‌ریزی هم متفاوت است. در واقع صنعت به دلیل زیرساخت‌های متمرکز در تولید امکان اطمینان و اتکا به برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت بیشتر است. اما در حوزه ی فرش دستباف فرآیند کار و زیرساخت ها متکی به کارگاه‌های خانگی است و به همین دلیل برنامه ریزی در خصوص مسایلی همچون سفارش پذیری و... به سختی صورت می گیرد. این موضوع قابل تغییر هم نیست. زیرا اساس بافندگی فرش در ایران بر کارگاه خانگی استوار گردیده و این خود مشکلاتی دارد که قابل پیش بینی نیست. نظیر نبافتن در فصول کشاورزی، و دهها موضوع دیگر که اغلب قابل پیش بینی نیستند.
وی در ادامه به موضوع ضعف مدیریتی فرش و حتی صنعت پرداخت و اشاره کرد: در بحث رقابت اولین چیزی که به ذهن بسیاری می‌رسد این است که از کیفیت فرش دستبافت بکاهیم. ما تصور می‌کنیم که اگرکشورهای دیگر فرش دستبافت را به دلایلی ارزان‌تر از ما عرضه می‌کنند، چرا ما این کار را انجام دهیم؟ اما سوال من این است که دنیای تجارت و رقابت امروز در کدام سطح از مدیریت و تدبیربرای کاهش قیمت تمام شده از کیفیت کم می‌کنند؟ کدام دانشگاه دنیا چنین چیزی یاد داده است؟همین امروزمی توانید به کمپانی مرسدس بنز آلمان مراجعه کنیدوبنز 2016 به قیمت مثلا" 50 هزار یوروخریداری کنید. اما می توانید این رقم را با آپشن ها و مسایلی دیگر تا 5 میلیون یورو یا به مراتب بیشتر افزایش دهید. هر دو هم بنز هستند و نهایت کیفیت را دارند.آیا این کمپانی برای اینکه قیمتش را در فضای خودروسازی جهان رقابتی کند شیشه بالابر برقی را دستی کند؟ یا ایربگ ماشین را بردارد و امنیت سرنشین خودرو را به بهای بازار رقابتی به خطر اندازد؟ باید اعتراف نماییم که سواد مدیریتی در کشور ما حتی در عرصه ی صنعت هم بسیار پایین است چه رسد به حوزه ی صنایع دستی و هنر.
ژوله گفت: چرا ما چنین فضایی را خودمان برای خودمان درست کردیم! و در کشورهای دیگر چنین تعریف بکنند که در ایران کالای ارزان‌قیمت یعنی کالای بی‌کیفیت و خودمان هم به این تصور دامن بزنیم.
این پژوهشگر فرش در انتها تاکید کرد: باید نوع نگاه‌مان را نسبت به فرش دستبافت تغییر بدهیم. اگر این نگاه تغییر کند نوع برنامه‌ریزی‌ها هم تغییر می‌کند.