خیار غبن در معامله و در متن نمونه قرارداد به چه معنا است؟
خیار غبن یکی از خیارات فسخ قرارداد است. با تحقق شرایط این خیار، شما می‌توانید قرارداد خود را خاتمه دهید. شما زمانی می‌توانید به این خیار استناد کنید که از امضای قرارداد، ضرر قابل توجه و به اصطلاح فاحشی به شما وارد شده باشد. این ضرر می‌تواند برای یکی از طرفین قرارداد ایجاد شود. با این اوصاف، طرف متضرر می‌تواند قرارداد و آثار ناشی از آن را به صوررت یک جانبه خاتمه بخشد. پس می‌توان گفت که فسخ قرارداد به این دلیل است که از ورود ضرر به شما جلوگیری شود.
در ادامه این نوشتار، خیار غبن در قانون مدنی را بررسی می‌کنیم و توضیح می‌دهیم که چگونه شما می‌توانید به خیار غبن در معامله خودرو و ملک مانند خیار تاخیر ثمن و خیار عیب استناد کنید.
اصلی‌ترین شرط استناد به خیار غبن چیست؟
مطابق با شرایط خیار غبن در قانون مدنی ، در معامله‌ای که میان عوضین آن تعادلی از لحاظ ارزش مالی وجود نداشته باشد، امکان فسخ ایجاد می‌شود. فرض کنید ملکی را خریداری کرده‌اید. پس از امضای قرارداد نقل و انتقال متوجه می‌شوید که مبلغ پرداختی شما برای آن ملک، بیش از عرف بازار ملک و املاک بوده است. در این حالت قانونگذار برای شما این فرصت را پیش بینی می‌کند که بتوانید برای فسخ معامله خود اقدام کنید. زیرا شما بر اثر عقد این معامله، متضرر شده‌اید.
حال فرض کنید که در مثال فوق، شما به عنوان فروشنده ملک هستید و پس از امضای معامله متوجه می‌شوید که ملک خود را به مبلغی کمتر از عرف بازار فروخته‌اید. حال این سوال مطرح می‌شود که آیا شما می‌توانید قرارداد خود را فسخ کنید؟ در پاسخ باید بیان کرد که خیار فوق الذکر از خیاراتی است که هم برای خریدار و هم برای فروشنده در معاملات قابلیت استناد دارد. پس در مثال اخیر، فروشنده نیز می‌تواند با اتکا به متضرر شدن خود، با استناد به خیار غبن در معامله ملک ، قرارداد را فسخ کند.
شرط اصلی استناد به خیار فوق، وجود تفاوت قیمتی میان مورد معامله و ثمن (مبلغ قرارداد) و عدم تعادل میان آن‌ها خواهد بود. اما آیا منظور از تفاوت قیمتی، هر تفاوت قیمتی است؟ مطابق با مفاد قانون مدنی در ماده 416 قانون مدنی، شما نمی‌توانید با وجود هر تفاوت قیمتی، قرارداد خود را فسخ کنید. زیرا قانونگذار حق فسخ معامله را تنها برای تفاوت قیمت فاحش و قابل توجه در نظر گرفته است.
خیار غبن در معامله ملک و فاحش بودن آن!
با توجه به آن چه که در قسمت فوق بیان شد، در این بخش تلاش داریم که با ارائه یک مثال، غبن فاحش در معامله ملک را توضیح دهیم. فرض کنید خانه‌ای را به مبلغ 2 میلیارد تومان خریداری کرده‌اید. پس از عقد قرارداد به این حقیقت پی می‌برید که ارزش واقعی آن خانه، 1 میلیارد و 300 میلیون تومان بوده است. در این حالت شما می‌توانید بر اساس قانون، برای فسخ قرارداد خود اقدام کنید. زیرا وجود 700 میلیون تومان تفاوت قیمتی در معامله، به عنوان غبن فاحش در نظر گرفته خواهد شد. این در حالی است که تفاوت قیمت 60 میلیون تومانی را نمی‌توان به عنوان غبن فاحش در نظر گرفت.
خیار غبن در معامله ملک برای فروشنده ملک نیز قابل طرح است. یعنی ممکن است شخصی خانه خود را به مبلغ 2 میلیارد تومان به فروش برساند. پس از عقد قرارداد این شخص متوجه می‌شود که ارزش واقعی خانه‌اش 2 میلیارد و 500 تومان بوده است. در این حالت امکان فسخ برای ایشان ایجاد می‌شود. زیرا در اثر عقد معامله، به شخص فروشنده ضرر قابل توجهی وارد شده است.
پس می‌توان نتیجه گرفت غبن در صورتی فاحش است که غیر قابل مسامحه و غیر قابل چشم پوشی نباشد. البته شما باید برای وجود یا عدم وجود تفاوت قیمتی فاحش در معامله خود و نیز تعیین مقدار آن، شرایط قرارداد خود را نیز در نظر بگیرید. زیرا یک اصل قطعی برای تشخیص غبن فاحش در کلیه معاملات وجود ندارد.
به طور کلی اگر شما مدعی تفاوت قیمتی فاحش در معامله خود هستید، باید آن را اثبات کنید. زیرا مطابق با یک قاعده کلی، اصل بر صحت معاملات است. یعنی اگر شما مدعی عدم صحت معامله‌ای هستید، باید با ارائه ادله و مدارک مناسب، عدم صحت آن را اثبات کنید.
شرایط استناد به خیار غبن در معامله خودرو چیست؟
شرایط استناد به خیار غبن در معامله خودرو همانند شرایط غبن در معامله ملک و فسخ معامله ملک است. پس در این معامله نیز باید میان خودرو و ارزش مالی آن، عدم تعادلی فاحش یافت شود. در غیر این صورت شما نمی‌توانید مدعی وجود غبن در معامله خود شوید. در این راستا، شما ابتدا باید عرف بازار خودرو را در خصوص خودروی مورد معامله ارزیابی کنید و سپس شرایط معامله خود را نیز در نظر بگیرید. در صورتی که عدم تعادل میان ماشین و مبلغ حقیقی آن قابل مسامحه و چشم پوشی نباشد، شما می‌توانید برای فسخ معامله اقدامات لازم را انجام دهید.
خیار غبن در قانون مدنی تا چه زمانی قابل استناد است؟
خیار غبن ، یک از خیارات فوری است. ماده 420 قانون مدنی مقرر می‌کند که بعد از آگاهی از وجود غبن فاحش در معامله، طرف متضرر باید در اسرع وقت و فوراً نسبت به فسخ قرارداد اقدام کند. یعنی اگر شما پس از علم به عدم تعادل ارزش عوضین سکوت کنید و هیچ اقدامی نکنید، حق فسخ شما سلب خواهد شد. زیرا این به معنا آن است شما معامله را با همان شرایط پذیرفته‌اید. پس اگر به وجود غبن فاحش در معامله‌تان پی بردید، فوراً آن را مورد استناد قرار دهید.
البته ممکن است شرایطی برایتان پیش آید که نتوانید مقدمات فسخ قراردادتان را فوراً انجام دهید. در چنین شرایطی قانونگذار مجددا برای شما این حق را در نظر می‌گیرد که برای فسخ اقدام کنید. زیرا شما دلیل موجهی برای عدم استناد به خیار فوق داشته‌اید.
علم به غبن فاحش قبل از معامله و شرایط استناد به خیار غبن فسخ معامله!
به خاطر داشته باشید که عالم بودن شما نسبت به وجود غبن فاحش در معامله، حق فسخ شما را در این زمینه سلب و ساقط خواهد کرد. برای مثال ممکن است شما ماشینی را با آگاهی خود و به دلایل مختلف، زیر قیمت بازار بفروشید. در این حالت شما نمی‌توانید پس از عقد معامله، مدعی خیار غبن در معامله خودرو شوید. زیرا شما با علم خود نسبت به انعقاد چنین معامله‌ای اقدام کرده‌اید. پس می‌توان نتیجه گرفت که علاوه بر وجود غبن فاحش، شما باید نسبت به وجود آن در زمان امضای معامله ناآگاه باشید. در غیر این صورت هیچ حق فسخی برای شما وجود نخواهد داشت.
اسقاط کافه خیارات ولو خیار غبن یعنی چه؟
خیار غبن فسخ معامله ، یک خیار قابل اسقاط است. یعنی شما می‌توانید در زمان تنظیم توافقات خود، این حق را از خود یا طرف مقابلتان یا به صورت کلی از طرفین سلب کنید. پس اگر شما در قرارداد خود کلیه خیارات را حتی خیار ناشی از غبن فاحش را سلب کنید، دیگر امکان استناد به آن را نخواهید داشت. یعنی حتی با وجود تفاوت قیمت فاحش میان مورد معامله و مبلغ آن، شخص متضرر نمی‌تواند ادعای فسخ قرارداد را مطرح کند.
با استناد به خیار غبن فسخ معامله و خاتمه معامله، چه اتفاقی می‌افتد؟
پس از این که شما قراردادتان را با استناد به غبن فاحش فسخ کردید، کلیه تعهدات و حقوق ایجاد شده به موجب معامله از بین می‌رود. برای مثال، در فسخ معامله خودرو، خریدار باید ماشین را به فروشنده بازگرداند و فروشنده باید مبلغ آن را به خریدار مسترد کند. زیرا با اعمال فسخ، خریدار دیگر هیچ حقی نسبت به خودروی مورد معامله نخواهند داشت و فروشنده نیز مالک مبلغ آن نخواهد بود.
