ایلنا بررسی می‌کند؛
آیا اردنی‌ها با چشم باز به خواب می‌روند؟
در پاسخ به اینکه آیا باید بگوییم اعدام معاذ الکساسبه خلبان اردنی، می‌تواند کلید رویارویی جدی اردن با داعش باشد، پاسخ منفی خواهد بود چراکه بارها مقام‌های سوری به اردن تذکر داده بودند که مرزهایش را برای ورود تروریست‌ها به سوریه باز نگذارد اما اردن از موضع بی‌اعتنایی با این موضوع برخورد کرد بنابراین بازگشت تروریست‌ها به اردن متصور است اما نه به صورت گسترده بلکه به صورت نقطه‌ای که در نهایت منجر به ترور مقام‌ها و شهروندان اردنی یا بمب‌گذاری در نقاط خاص این کشور خواهد شد.
اقدام اخیر داعش مبنی بر به آتش کشیدن خلبان اردنی، با خشم و انزجار نه تنها شهروندان این کشور بلکه با نفرت مجامع بین‌المللی روبه‌رو شد.
سوزاندن یک بشر خاکی در قفسی از فولاد توسط داعش با استناد به آیاتی از قرآن و با صدور فتوایی به عنوان شصتمین فتوای این گروه تروریستی صورت می‌گیرد، عملی گسترده‌تر از یک حرکت تروریستی ارزیابی می‌شود چرا که این گروهک تروریستی در رسانه‌ها و سایت‌های خبری خود درج کرده‌اند که سوزاندن معاذ الکساسبه طبق یکی از آیات قرآن صورت گرفته و به نوعی قصاص را برای خود محفوظ دانسته‌اند و خلبان اردنی را بنا بر فتوای صادره توسط خودشان سوزانده اند که حتی تصویر این فتوا که شماره ۶۰ در ابتدای برگه آن منقوش شده است را در رسانه ها منتشر کرده‌اند تا رنگ و بویی شرعی و اسلامی به آن بدهند که البته افکار عمومی به ویژه مسلمانان سراسر جهان می‌دانند این عمل تنها یک پروژه فرافکنی را در پس خود دارد تا بتواند به سوزاندن خلبان اردنی مشروعیت ببخشد.
اما فارغ از تمامی مباحثو موضوعاتی که در بحثفرقه‌گرایی و جنگ‌های قومی – مذهبی مطرح می‌شود ابعاد اعدام اخیر داعش، هم از حیثسیاسی – امنیتی منطقه‌ای و هم از لحاظ رسانه‌ای و تبلیغاتی قابلیت بررسی دارد که در ادامه به واکاوی آن خواهیم پرداخت.
محور تبلیغاتی و بازخورد رسانه‌ای:
در وهله اول و در نقطه آغازین این ماجرا به یکباره تصاویر و فیلمی از کلیت و روند اعدام معاذ الکساسبه به سرعت در شبکه‌های تلویزیونی، خبرگزاری ها و در نمای پائین‌تر آن یعنی در شبکه‌های اجتماعی جهان مخابره شد و همگان را در یک شوک رسانه‌ای فرو برد.
صحنه ورود خلبان اردنی به خرابه‌های ساختمان امنیت سیاسی استان رقه که در شمال شرق سوریه واقع شده است، یک کارگردانی ماهر برای خلق یک صحنه هالیوودی را به تصویر می‌کشد به گونه‌ای که تعدادی از عناصر داعش را که به عنوان جوخه مرگ در محل اعدام حضور دارند را از زوایای مختلف به تصویر می‌کشد و حتی به نوعی یک زبان گفتمانی یا یک نوع دیپلماسی رسانه‌ای از نوع داعش ولی با ادبیات و ایده‌پردازی رسانه‌ای آمریکایی را نمایان می‌کند.
در پِلان اول این فیلم همانطور که دیده می‌شود، عناصر گروهک تروریستی داعش با لباس‌هایی متحدالشکل و هماهنگ با محیط خاکی اطراف که نوعی استتار را در پی دارد، مشاهده می‌شوند. عده‌ای بر روی باقی مانده‌های ساختمان امنیت سیاسی رقه ایستاده‌اند و به نوعی نقش حاکم شرع را ایفاء می‌کنند. چهره رنگ‌باخته خلبان اردنی با چشمی کبود و پاهایی بی‌رمق در صحنه بعدی این فیلم تبلیغاتی دیده می‌شود. حکم اعدام یا قصاص صادر و خوانده می‌شود و یک نوع محاکمه تلافی‌جویانه با رنگ و لعاب دیکته شده از قبل با هدف زیر سوال بردن اسلام و مسلمین با هدایت خلبان اردنی به داخل قفسی آهنین به اجرا در می‌آید و در طول این مدت هم تصویر سازان هالیوودی با کادر بندی‌های محدود اما با کیفیت خود این نمایشنامه خونین را مستند کرده و تاکید می‌کنند که به این دلیل وی را در رقه سوزاندند که حدود ۲۵ تا ۳۰ نفر از داعشی‌ها در این منطقه در بمباران‌های ائتلاف کشته شده بودند.
نکته‌ای که در این فیلم حائز اهمیت به شمار می‌رود، این است که عناصر داعش با پوشیدن این مدل از لباس‌های خود به نوعی درصدد هستند تا به مخالفان و جامعه جهانی بگویند که هنوز سیل عظیم دلارها و منابع مالی به سمتشان سرازیر است و به نوعی یک نمایش تجهیزات اما در سطح خفیف ولی همگون و هماهنگ را نشان دهند و مطلب بعدی که خصوصاَ در کیفیت این فیلم باید به دنبال آن گشت، این است که به جهان این پیام را مخابره کند که از لحاظ رسانه‌ای و ساختن فیلم در جهت هدایت افکار عمومی و حتی انتشار رعب و وحشت بین‌المللی توانایی خواهد داشت که البته باید دانست که این پروژه تماماَ با همکاری غربی‌ها صورت گرفته است چراکه ساختن این فیلم توسط چنین گروهی و آن هم تنها برای اعدام یک خلبان توسط داعش جای سوال و ابهام‌های زیادی دارد.
محور سیاسی – امنیتی و منطقه‌ای:
طبیعتاَ پس از چنین واقعه فجیعی، تظاهرات در اردن محتمل و یک امری عادی به حساب می‌آمد و به دنبال آن هم اظهار انزجار و تاسف مقام‌ها و رهبران سیاسی چه در سطح منطقه‌ای و چه در سطح بین‌المللی دور از انتظار نبود. ملک عبدالله دوم پادشاه اردن سفرش به واشنگتن را نیمه‌تمام رها می کند و به کشورش بازگشت تا در پشت تریبون ابراز نگرانی خود را به گوش جهانیان برساند. پادشاه جدید عربستان نیز پیام تسلیت خود را به اردن می‌فرستد که البته اینها همگی بازی‌های سیاسی بازیگران منطقه‌ای را به تصویر می‌کشد که مدتی است به عادتی همیشگی تبدیل شده است.
موضوعی که در مباحثو مناقشات بین‌المللی حائز اهمیت است، این موضوع است که تحولات در جای جای دنیا به سرعت روی می‌دهد و شیب بسیار تندی در این بین به مسائل بین‌الملل داده می‌شود به عبارتی که بعد از اعدام خلبان اردنی، داعش پا را فراتر از این گذاشت و مقام‌هایو مردم اردن را تهدید کرد که به امان خواهد آمد و سوریه‌ای دیگر را به راه خواهد انداخت تا بتواند درس عبرتی به این کشور در قبال حضورش در ائتلاف ضد داعش بدهد.
در این زمینه، «محمد ایرانی» سفیر سابق ایران در اردن با اشاره به تهدید اخیر داعش برای حضور در اردن گفت: مردم اردن معتقدند که اعدام خلبان اردنی توسط داعش به شکلی، به سبب اتخاذ سیاست‌های دولت حاکم بر اردن صورت گرفت به گونه‌ای که اردنی‌ها به دلایل تعهدات منطقه‌ای در کنار آمریکایی‌ها وارد ائتلاف ضدداعش شدند و اسارت خلبان اردن هم به همین دلیل بود اما نکته‌ای که در این بین قابل اشاره است، تعارضات جامعه اردن با دولت امان است چراکه مردم این کشور و حتی نماینده‌های آنها که در پارلمان این کشور حضور دارند، با دخالت خارجی در سوریه و عراق مخالف بوده و هستند و اعتراض‌هایی هم در این جهت انجام دادند.
وی با تاکید بر استفاده ابزاری آمریکا از اردن گفت که یکی از دلایل قدرتمند شدن داعش همین دخالت‌های نیروهای خارجی در عراق و سوریه است تا جایی که آمریکایی‌ها در پوشش حملات هوایی با بهره‌گیری از بارریزی هوایی به عناصر این گروهک تروریستی کمک تسلیحاتی، دارویی و حتی تغذیه‌ای می‌کنند و همین موضوع مانعی در جهت از بین بردن داعش فراهم می‌کند تا جایی که چند نفر از نمایندگان پارلمان عراق علت به تاخیر افتادن آزادسازی شهر المقدادیه را بار ریزی هوایی غربی‌ها اعلام کرده‌اند. نکته دیگر اینکه قسمت اعظم آموزش‌های نیروهای غربی و ائتلاف علیه داعش در اردن صورت می‌گیرد و به نوعی آمریکا از اردن به عنوان یک سنگر استفاده کرده و حتی اردن در این خصوص کمک‌هایی از غرب و به جهت شرکت در این ائتلاف دریافت می‌کند.
حال در پاسخ به اینکه آیا باید بگوییم اعدام معاذ الکساسبه خلبان اردنی، می‌تواند کلید رویارویی جدی اردن با داعش باشد، پاسخ منفی خواهد بود چراکه بارها مقام‌های سوری به اردن تذکر داده بودند که مرزهایش را برای ورود تروریست‌ها به سوریه باز نگذارد اما اردن از موضع بی‌اعتنایی با این موضوع برخورد کرد بنابراین بازگشت تروریست‌ها به اردن متصور است اما نه به صورت گسترده بلکه به صورت نقطه‌ای که در نهایت منجر به ترور مقام‌ها و شهروندان اردنی یا بمب‌گذاری در نقاط خاص این کشور خواهد شد.
اردن عزم جدی برای مبارزه با داعش ندارد
چند روز پس اعدام خلبان اردنی، خبر آزادی یکی از رهبران معنوی القاعده توسط مقام‌های امنیتی اردن در رسانه‌ها منتشر شد. «شیخ ابومحمد المقدسی» که یکی از رهبران کلیدی القاعده از حیثاعتقادی و فکری محسوب می‌شود، مدت‌ها از «ابومصعب الزرقاوی» رهبر سابق القاعده عراق پیروی می‌کرد و به یکباره و تنها به علت اینکه سوزاندن خلبان اردنی توسط داعش را محکوم کرده است بعد از ۱۰۰ روز تحمل حبس سپس توسط مقامات اردنی آزاد می‌شود و جای ابهام و سوالات بسیاری دارد که رویکرد دو گانه اردن در مقابله با داعش و تروریست‌ها را بیان می‌کند چرا که ابومصعب الزرقاوی دارای کنیه و پیشینه‌ای اردنی بود و اصالتاَ اردنی‌تبار محسوب می‌شود از همین رو آزادی ابومحمد المقدسی نمی‌تواند دلیلی بر جدایی القاعده از داعش باشد و این موضوع را بیان می‌کند که القاعده کماکان در اردن نفوذ دارد.
داعش در نقاب القاعده در اردن فعالیت خواهد کرد
قبل از داعش و در سالیان گذشته القاعده در اردن عملیات‌های تروریستی را صورت داده بود و در نقش پیمانکار به بازیگری پرداخته بود که یکی از عناصر آن یعنی «ساجده الریشاوی» چند روز قبل به تلافی سوزاندن معاذ الکساسبه، اعدام شد و حکایت از این ماجرا دارد که همچنان القاعده در اردن ذی‌نفوذ است لذا اگر بخواهیم بگوییم که داعش در اردن دست به سلسله عملیات‌های تروریستی خواهد زد، گزافه‌گویی نکرده‌ایم چراکه عقبه میدانی و اجرایی این عملیات‌ها یعنی القاعده در اردن به صورت زیر پوستی در حال حیات است و اجرای آن هم متصور و ملموس خواهد بود اما اینکه آیا داعش همانند عراق و سوریه بتواند لشکرکشی زمینی به اردن داشته باشد امری بعید به نظر می‌رسد و بیشتر عملیات‌های دستبرد یا اقدامات کور مانند ترور و بمب‌گذاری نقطه‌ای قابلیت اجرایی شدن در خاک اردن را خواهند داشت.
ورود داعش به اردن مساوی با ورود آمریکایی ها خواهد بود
تغییر موقعیت جغرافیایی و فیزیکی اقدام‌های داعش و حضور احتمالی آنها در اردن، چراغ سبزی برای حضور پیاده نظام ارتش آمریکا در منطقه خواهد بود چراکه دیگر ائتلاف ضد داعش نمی‌تواند در خاک اردن بمباران‌های خود را صورت دهد و اساساَ پایگاه‌های نظامی آمریکا در اردن به ظاهر مانعی برای عناصر داعش تلقی می‌شوند لذا نقشه یک جنگ خونین و زمینی و در پی آن حضور نظامی آمریکا به درخواست اردن در خاک این کشور دور از ذهن نیست و در این‌صورت احتمال به وجود آمدن افغانستانی دیگر در منطقه قوت خواهد گرفت و در پی آن حضور جبهه النصره به عنوان شاخه القاعده در عراق، در اردن هم صورت خواهد گرفت و یک مثلثمتشکل از آرایش القاعده، داعش و جبهه النصره در مقابل اردن و نه آمریکا شکل خواهد گرفت.
پا پس کشیدن امارات از ائتلافی رو به زوال
عقب‌نشینی امارات از شرکت در ائتلاف ضد داعش هم بیانگر ترس این کشور از وقایع احتمالی است که ممکن است دامنگیر آن شود و هم به نوعی در راستای حفظ نظام سیاسی و پیکره سیاست داخلی خود در مقابل اتخاذ تصمیمی در حوزه سیاست خارجی خود است به گونه‌ای که در نشست اول این ائتلاف که در بروکسل برگزار شد، ۶۰ کشور آمادگی حضور در آن را اعلام کردند ولی امروز تنها قریب به ۲۰ کشور در این ائتلاف شرکت دارند که این نشان از محوریت تنها چند کشور با سناریویی غربی را به تصویر می‌کشد لذا دلیل کنار کشیدن امارات از ائتلاف ضد داعش در حوزه سیاست داخلی این کشور این است که آنها می‌خواهند محیط امنیتی داخل کشورشان متشنج نشود و حتی از امکان بیعت جوانان سلفی این کشور با داعش در هراس هستند. بنابراین از این جهت امکان اینکه غیر مستقیم یا خیلی نامحسوس‌تر در این ائتلاف شرکت کنند، وجود دارد.
در انتها با توجه به مولفه‌هایی که در بالا ذکر شد و با در نظر گرفتن وضعیت ژئوپلتیک منطقه امکان بروز هر نوع فعالیتی توسط تروریست‌ها خصوصاَ داعش و القاعده در اردن تصور می‌شود که در این‌صورت شهروندان اردن مانند مردم عراق و سوریه هر لحظه حتی در هنگام خواب شب خود به این فکر می‌کنند که آیا با چشم باز به خوابی ابدی فرو خواهند رفت یا خیر.
گزارش از: فرشاد گلزاری
