تامین امنیت بغداد، از نیروهای دولتی تا پیمانکاران بریتانیایی

عراق کمتر روزهای آرامی را به خود دیده است. تا چند سال قبل، نیروهای اشغالگر در خیابان‌های آن قدم می‌زدند و امروز، تروریست‌ها در قسمت‌های شمالی آن جولان می‌دهند. تامین امنیت مردم و اماکن حساس پایتخت، یکی از دغدغه‌های اصلی حکومت و دستگاه‌های امنیتی عراق است. نیروهای عراقی اعم پلیسٰ، ارتش و حشدالشعبی در نقاط مختلف پایتخت و حومه مستقر هستند.

لایه‌های امنیتی بغداد را می‌توان به پنج سطح «شهر»، «حرم امامین کاظمین(ع)»، «منطقه سبز»، «فرودگاه» و «حومه پایتخت» تقسیم کرد. هر کدام از این بخش‌های پنجگانه با توجه به میزان حساسیت امنیتی توسط یکی از بازوهای نظامی و امنیتی عراق محافظت می‌شود.

بغداد؛ شهر سیطره‌ها

«سیطره» یا پست‌های ایست و بازرسی، امری عادی و روزمره در تمام شهرهای عراق است. مردم این کشور به بازرسی‌های روزانه در مناطق مختلف شهرهایشان عادت کرده‌اند. سیطره در تمام بخش‌های پایتخت وجود دارد اما با توجه به میزان حساسیت امنیتی، توسط ارگان‌های مختلف نظامی اداره می‌شود.

سطح شهر بغداد توسط نیروهای پلیس یا «شرطة» حفاظت می‌شود. پست‌های ایست و بازرسی در تمام سطح شهر وجود دارد. عراقی‌ها باید کارت‌های هویتی خود را به همراه داشته باشند و افراد خارجی برای عبور از این محل‌ها به گذرنامه نیاز دارند. بیشترین تهدید موجود در سطح بغداد و دیگر شهرهای عراقی، بمب‌گذاری است و نیروهای امنیتی در تلاش هستند تا این تهدیدها را خنثی سازند.

نیروهای پلیس عراقٰ ابزار مختلفی برای شناسایی خودروهای حامل مواد منفجره در اختیار دارند. ردیاب‌های مواد منفجره و سگ‌های پلیس تعلیم دیده از جمله این تجهیزات و لوازم هستند. خودروهای عبوری در مسیرهای مشخص شده منتهی به سیطره توقف کرده و برای رسیدن به ماموران پلیس، از کنار ردیاب مواد منفجره عبور می‌کنند و پس از کنترل مدارک هویتی به مسیر خود ادامه می‌دهند. در برخی از مسیرهای داخل شهر، بخش جداگانه‌ای برای بازرسی خودروهای باری وجود دارد و ماموران حاضر در سیطره این خودروها را با وسواس بیشتری کنترل می‌کنند.

یکی از ضعف‌های امنیتی و خطرهای موجود در سیطره‌ها، ترافیک و ازدحام خودروها است. برخی مواقع، ازدحام پشت ایست و بازرسی به چند صد متر می‌رسد که فرصت مناسبی برای سواستفاده تروریست‌ها و رقم زدن یک انفجار مهیب است؛ که با توجه به تراکم خودرو و افراد می‌تواند تلفات زیادی به بار آورد.

کاظمیّه تحت کنترل ارادتمندان

حرم شریف امامین کاظمین (ع) در شهر بغداد تحت شدیدترین تدابیر امنیتی کنترل و حفاظت می‌شود. این مکان مقدس نیز توسط چهار لایه امنیتی محافظت می‌شود. اولین بخش، سیطره‌های امنیتی در ورودی‌های محله کاظمیّه است که تجهیزات و شرایط آن‌ها با یکدگر تفاوت دارد. در برخی از آن ها از سگ‌های تعلیم دیده در کنار ردیاب‌های مواد منفجره استفاده می‌شود و در برخی دیگر از آن‌ها، این امکانات وجود ندارد و تنها از ردیاب برای چک کردن خودروها بهره می‌گیرند. نکته تمایز سیطره‌های کاظمیه با دیگر پست های بازرسی سطح پایتخت، تفتیش بدنی افراد است. تمام خودروهای بغداد قادر به ورود به منطقه کاظمیه نیستند و مجوز خاصی برای این امر نیاز است. مجوزها نیز با توجه به نوع خودرو و محل ورود متفاوت است؛ برای مثال، خودروهای ون از یک مسیر خاص و پس از چک کردن کارت مغناطیسی و اثر انگشت راننده مجاز به ورود می‌شوند.

لایه امنیتی دوم، ورود به منطقه حرم است. بازرسی‌های خاصی در این منطقه انجام نمی‌شود اما حساسیت زیادی روی حمل سلاح و تجهیزات نظامی وجود دارد. غیر از نیروهای پلیس حرم، کسی حق حمل سلاح به داخل منطقه حرم را ندارد و به قول خودشان، محدوده حرم امامین جوادین (ع) «منزوع السلاح» یا غیرنظامی است. کیف‌های و کیسه‌های افراد توسط ماموران پلیس حاضر در این ایستگاه‌ها بازرسی می‌شود.

سومین بخش حفاظتی حرم مطهر این دو امام، بازرسی و تفتیش بدنی زائران و آخرین محل حضور نیروهای پلیس عراق است. در این ایستگاه نیز افرادی که مایل به ورود به حرم هستند، توسط ماموران کنترل و تفتیش بدنی شده و وسایل همراهشان مورد بازرسی قرار می‌گیرد. ردیاب مواد منفجره نیز در این پست تفتیش بدنی وجود دارد و افراد را چک می‌کند. آخرین لایه امنیتی، ورودی حرم کاظمین (ع) است که توسط مامورین حفاظتی این آستان مقدس کنترل می‌شود.

منطقه سبز

تمام ساختمان‌های دولتی و حکومتی بغداد در «منطقة الخضراء» را قرار دارد. این امر مربوط به امروز و حکومت جمهوری عراق نیست؛ بلکه در زمان رژیم صدام نیز تمام ساختمان‌های مهم در این منطقه قرار داشتند. منطقه سبز به دلیل حساسیت امنیتی و میزبانی از مقامات و ساختمان‌های مهم، توسط ارتش عراق حفاظت می‌شود. سفارت‌خانه‌های برخی کشورهای خارجی مانند ایالات متحده نیز در این منطقه قرار دارد.

نیروهای مخصوص ارتش عراق که روی لباس‌هایشان عبارت «قوة الخاصة» نقش بسته و به سلاح‌های آمریکایی مجهز هستند، تمام ورودی و خروجی‌های منطقه سبز را تحت کنترل دارند. خودروهای عادی مجاز به ورود به منطقه حکومتی نیستند و برای تردد در این محل، مجوزهای خاصی صادر می‌شود و هیچ تاکسی وجود ندارد. برخی از مجوزها برای ورود به بخشی از منطقه سبز اعتبار دارد و نوع دیگر از جواز عبور، امکان تردد در تمام منطقه را فراهم می‌کند.

نیروهای ارتش در تمام خیابان‌های منطقه خضراء نیز حضور دارند و سیطره‌های مستقر در مسیر، خودروها را به طرو کامل چک می‌کنند. سگ‌های تعلیم دیده و ردیاب‌های مواد منفجره در این پست‌های بازرسی نیز وجود دارد و علاوه بر آن، بخش زیرین خودروها نیز با آینه‌های مخصوص چک می‌شود.

حفاظت از ساختمان‌های دولتی و حکومتی نیز برعهده نیروهای ارتش عراق است. تمام اشخاص برای ورود به ساختمان‌هایی مانند مجلس نوّاب و مجموعه ریاست‌جمهوری از گیت‌های ویژه فلزیاب عبور می‌کنند و کیف‌ها و لوازم همراه توسط دستگاه‌های شناخته شده X-RAY بازرسی و کنترل می‌شود. عکسبرداری از ساختمان‌ها و خیابان‌های منطقه سبز ممنوع است و حریم هوایی آن نیز توسط نیروهای پدافند ارتش عراق حفاظت می‌شود.

حومه شهر؛ خط مقدم حفاظت از پایتخت

حومه پایتخت نیز یکی دیگر از لایه‌های حفاظتی است. نیروهای پلیس، ارتش و حشدالشعبی عراق به فراخور وضعیت امنیتی در نقاط مختلف اطراف پایتخت مستقر هستند و از قلب عراق حفاظت می‌کنند. زمانی که با یکی از فرماندهان حشدالشعبی هم‌کلام شدم، یکی از دلایل حضور نیروها در اطراف بغداد را علاوه بر حفاظت از پایتخت، مراقبت از حرم شریف امامین جوادین (ع) بر شمرد.

نیروهای ارتش و پلیس عراق در تمام ورودی‌ها و خروجی‌های بغداد اقدام به برپایی سیطره‌های امنیتی کرده‌اند و بخشی از آن‌ها به علاوه نیروهای حشدالشعبی، نخلستان‌ها و بیابان‌های اطراف شهر را نیز پوشش می‌دهند. با توجه به بافت روستایی اطراف بغداد و وجود نخلستان‌های وسیع، حومه پایتخت می‌تواند راهی برای نفوذ عناصر تروریستی باشد؛ به همین دلیل تمام نیروهای امنیتی تلاش می‌کنند تا این بخش را پاک نگاه دارند.

فرودگاه بغداد و پیمانکاران امنیتی

مسافران ایرانی که از هواپیما برای سفر به مقاصد داخلی و خارجی استفاده می‌کنند، ماموران نیروی انتظامی و پاسداران سپاه حفاظت هواپیمایی را فرودگاه‌های مهرآباد و امام خمینی (ره) دیده‌اند. ماموران امنیتی که وظیفه تامین امنیت فرودگاه، مسافران و هواپیماها را بر عهده دارند.

این معادله در فرودگاه بین‌المللی بغداد یا «مطار البغداد الدولی» کاملا متفاوت است. پلیس عراق تنها نقش کنترل گذرنامه و ضرب مهر خروج از این کشور را بر عهده دارد. مسئولیت حفاظت از فرودگاه بین‌المللی بغداد بر عهده شرکت بین‌المللی پیمانکار امنیتی «G4S» است. این شرکت بریتانیایی یکی از بزرگ‌ترین ارتش‌های خصوصی جهان و همتای ارتش مزدوران آمریکا موسوم به «آکادمی» با نام قبلی «بلک واتر» است. این شرکت دو سال قبل برای تامین امنیت مراسم روحانی حج قراردادی با عربستان سعودی امضا کرد؛ قراردادی که مورد اعتراض برخی کشورهای اسلامی قرار گرفت زیرا قراردادی میان G4S و اسرائیل وجود داشته و چند زندان رژیم صهیونیستی توسط کارکنان آن اداره می‌شود.

تمام پروسه چک و کنترل مسافران بر عهده نیروهای این شرکت امنیتی است. مسافران پروازهای بغداد باید از گیت‌های کنترلی و مراحل 6گانه بازرسی این شرکت عبور کنند. به طور کلی از ابتدای ورودی فرودگاه بغداد تا سوار شدن مسافران به هواپیما، هفت ایستگاه بازرسی وجود دارد. در ابتدای مسیر، اتوبوس‌های دوطبقه وجود دارد که مسافران را با تمام وسایل به ایستگاه اول می‌رساند.

نخستین پست بازرسی، کنترل بار مسافران توسط سگ‌های تعلیم دیده پلیس است. جوانان عراقی ملبس به تی‌شرت‌ها سیاه رنگ با لوگوی G4S خودروی حامل افراد را با سگ‌های تعلیم‌دیده بازرسی می‌کنند و پس از تمام شدن روند کنترل، اتوبوس محل بازرسی را به سمت گیت دوم ترک می‌کند.

دومین گیت نیز توسط نیروهای این شرکت امنیتی کنترل می‌شود. دستگاه‌های X-RAY برای کنترل چمدان‌ها و وسایل همراه تعبیه شده و مسافران نیز پس از عبور از گیت‌های فلزیاب و بازرسی همراه با وسایل خود راهی گیت سوم می‌شوند. سگ‌های تعلیم دیده در سومین محل بازرسی نیز وجود دارند و تمام وسایل همراه مسافران را مورد بازرسی قرار می‌دهند.ایستگاه چهارم، ورودی ترمینال فرودگاه بین‌المللی بغداد است و روندی مشابه همان گیت‌های قبلی دارد و مسافران پروازهای این فرودگاه تا رسیدن به هواپیما و پرواز به کشورهای مقصد دو بار دیگر نیز مورد بازرسی وسایل و تفتیش بدنی قرار می‌گیرند.

شرایط جنگی و امنیتی عراق وجود این مراحل و سخت‌گیری‌های بازرسی‌ به امری لازم و ضروری تبدیل کرده است. با وجود تمام این تمهیدات امنیتی، به طور متوسط در هر 10 روز شاهد وقوع انفجار در بغداد هستیم. شاید نقص فنی وسایل الکترونیکی کشف مواد منفجره بخشی از دلیل این انفجارها باشد اما دلیل اصلی آن که اکثر کارشناسان و صاحب‌نظران بر آن واقف هستند، خیانت برخی عناصر امنیتی است که مردم عراق را به دلایلی مشخص و نامشخص قربانی می‌کنند.

محسن صالحی خواه