کردهای ترکیه، یک سال پس از کودتا؛
دستمالی: برخورد تند اردوغان با کردها در تضاد با منافع ترکیه است /بزرگ‌ترین خطای پ.ک.ک عدم اعتماد به دمیرتاش بود
دولت ترکیه در اعمال فشار بر کردها مقصر است اما نباید از نقش پ.ک.ک در این ماجرا چشم‌پوشی کنیم و اگر آنها به رهبر حزب دموکراتیک خلق‌ها اعتماد می‌کردند، فرصت‌های ارزشمند کردها تا به این حد از بین نمی‌رفت.
یک سال از کودتای نافرجام ترکیه سپری شد. در طول این یک سال تغییراتی در معادلات سیاست داخلی ترکیه روی داده و جنگ بین پ.ک.ک و ارتش ترکیه همچنان ادامه دارد. اکثر سیاست‌مداران کُرد مخالف رجب طیب اردوغان، سر از زندان درآوردند که هیچگونه اخباری از سوی رسانه‌های ترکیه در این خصوص منتشر نمی‌شود.
از دستگیری صلاح‌الدین دمیرتاش (رهبر حزب دموکراتیک خلق‌ها) گرفته تا ادامه بازداشت‌های غیر هدفمند در ترکیه، همگی از معادلاتی است که بدون تردید این پیام را مخابره می کند که نمی‌توان کردهای ترکیه را که به عنوان بخشی از لایه‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی این کشور محسوب می‌شوند را در تحولات داخلی و خارجی ترکیه نادیده گرفت. از این منظر برای بررسی و واکاوی این مساله، به گفت‌وگو با «محمدعلی دستمالی» کارشناس مسائل سیاسی ترکیه پرداختیم که به شرح ذیل از نظر می‌گذرد.
ایلنا: هم اکنون و در شرایطی که یک سال از کودتای نظامی در ترکیه گذشته، وضعیت کردها در این کشور چگونه است؟ آیا اردوغان برای تعامل و مذاکره با کردها برنامه‌ای دارد؟
محمدعلی دستمالی: خیر. اتفاقاً هر آنچه که می‌بینیم، مصداق پرهیز از تعامل و دوری از مسیر گفت‌وگو و مذاکره است. حالا یک سال از کودتای نظامیان تحت امر «فتح‌الله گولن» سپری شده و امنیت به ترکیه بازگشته، اما کردهای مخالف حزب حاکم در ترکیه و به عبارتی روشن‌تر، کردهای هوادار پ.ک.ک، در شرایط سخت و دشواری قرار دارند. کودتای ۱۹۸۰ میلادی به فرماندهی «ژنرال کنعان اَورَم» پیروز شد و زندان‌های دیاربکر و بسیاری دیگر از شهرهای کردنشین ترکیه، شاهد حبس و شکنجه و کشتار صدها و بلکه هزاران تن از کردها بود. اما با وجود آنکه این بار کودتا در ترکیه به فرجام نرسید و دولت قانونی منتخب مردم همچنان بر سر کار است، شاهد برخوردهای تند ترکیه با معضل کُردی و پ.ک.ک هستیم.
البته در این ماجرا فقط اردوغان و حزب عدالت و توسعه را مقصر نمی‌دانم و معتقدم که پ.ک.ک نیز مرتکب خطاهای فراوانی شده و به جنگی ادامه می‌دهد که جز تلفات و خسارت و کشتار، هیچ نتیجه و خروجی دیگری ندارد. با اقدام‌های خشونت آمیزی که پ.ک.ک انجام داده، کردهای ترکیه فرصت‌های سیاسی و فضاهای دموکراتیک بسیار ارزشمندی را از دست دادند و تداوم این روند سیاه و مهلک، خطرات بسیاری برای کردها و دولت ترکیه به وجود خواهد آورد.
ایلنا: جنگیدن نظامیان ترکیه در برابر افرادی که اسلحه برداشته و علیه این کشور می‌جنگند، قابل درک است اما نمایندگان مجلس، فعالان سیاسی و روزنامه‌نگاران چرا زندانی می‌شوند؟ به راستی ترکیه به چه سمتی می‌رود؟
محمدعلی دستمالی: این مساله نکته و چالش جدی و مهمی به حساب می‌آید. زندانی کردن نمایندگان مجلس و در راس آنها، محبوس کردن صلاح‌الدین دمیرتاش رهبر حزب دموکراتیک خلق‌ها (HDP) به هیچ وجه قابل قبول نیست و هیچ توجیهی ندارد. اردوغان در نشست گروه بیست (جی۲۰) در هامبورگ آلمان، دمیرتاش را تروریست خواند. من از این حرف رئیس‌جمهوری ترکیه بسیار متعجب هستم. ظاهراً ایشان فراموش کرده‌اند که در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، دمیرتاش یکی از سه نامزدی بود که وارد میدان رقابت سیاسی شد.
به خاطر دارید که در آن دوران، اردوغان از سوی هواداران حزب عدالت و توسعه نامزد شد، «اکمل‌الدین احسان اوغلو» نامزد مورد حمایت حزب جمهوری خلق (HDP) و حزب حرکت ملی (MHP) بود و «صلاح‌الدین دمیرتاش» نیز به عنوان نامزد کُرد وابسته به جریان فکری پ.ک.ک وارد کارزار انتخابات شدند و دمیرتاش ۱۰ درصد از رای مردم ترکیه را به دست آورد.
چگونه است کسی که تا دیروز در انتخابات حساس ریاست جمهوری رقیب اردوغان بوده، به یک باره تروریست لقب گرفته و روانه زندان می‌شود؟ این مساله هیچ توجیهی ندارد و شخصاً معتقدم که زندانی کردن دمیرتاش، یکی از بزرگ‌ترین خطاهای چند سال اخیر حکومت ترکیه بود. ترکیه حق دارد در چهارچوب حفظ امنیت ملی و در عین حال با رعایت تمام جوانب مرتبط با حقوق‌بشر، به حملات پ.ک.ک پاسخ دهد اما زندانی کردن نمایندگان مجلس، عین ظلم و لگدمال کردن دموکراسی است.
ایلنا: مواضع حزب دموکراتیک خلق‌ها بعد از کودتا چگونه بود؟ آیا این حزب می‌توانست برای جلوگیری از مشکلات فعلی، استراتژی دیگری برگزیند؟
محمدعلی دستمالی: مواضع این حزب به موازات سایر احزاب ترکیه، دفاع از امنیت و ثبات و حمایت از دولت قانونی و مخالفت با کودتا بود. اما در جریان جنگ بین پ.ک.ک و ارتش، متاسفانه دمیرتاش و یاران او، دو دسته شدند. گروهی از آنها که دارای تفکرات کُردی و تلاش برای حفظ آتش‌بس و مصلحت کردها بودند، با درگیری و جنگ خیابانی پ.ک.ک و ارتش، مخالفت کردند. اما طیف چپ‌های این حزب که به عنوان جریان غالب قلمداد می‌شوند، در تبعیت از چپ‌های پ.ک.ک، نتوانستند مواضع شفاف و قاطعانه‌ای در برابر تصمیمات غلط سران پ.ک.ک بگیرند و قربانی شدند.
دمیرتاش و رفقای او در این مسیر مرتکب خطاهایی شدند و همه مواضع آنان قابل دفاع نیست اما در هر حال، به پاس تلاش‌های ارزنده‌ای که برای میانجی‌گری بین اوجالان و حکومت برای استقرار صلح و حفظ آتش‌بس انجام دادند، خطاهای آنها نیز شایان گذشت و اغماض بود. اما متاسفانه حزب حاکم، تَر و خشک را با هم سوزاند و به شکل ناعادلانه‌ای، نمایندگان کردهای مخالف را به حاشیه راند. این قطعاً به ضرر ترکیه است و عقل سلیم حکم می‌کرد در هر حال، دولت با دمیرتاش و دیگر بزرگان حزب او پشت میز مذاکره بنشینند و آب بر آتش جنگ بریزند.
ایلنا: به موضوع دو دستگی و تفرقه در حزب دمیرتاش اشاره کردید؛ آیا این موضوع هنوز پابرجاست؟
محمدعلی دستمالی: بله. البته نمایندگانی که مخالف جریان غالب خشن و چپ‌گرا هستند، بسیار به ندرت جرات می‌کنند صدای خود را بلند کنند. به عنوان مثال لیلا زانا، احمد ترک، آلتان تان و چندین نماینده مهم دیگر مخالف اقدامات پ.ک.ک هستند؛ اما کاری از دست آنها ساخته نیست. اگر به خاطر داشته باشید در انتخابات سراسری ترکیه در سال ۲۰۱۴ میلادی، دمیرتاش و رفقای او، با یک پیروزی بی‌نظیر تاریخی؛ ۸۰ کرسی از ۵۵۰ کرسی مجلس ترکیه را به دست آوردند و احمد داووداوغلو (نخست‌وزیر پیشین ترکیه) را در موقعیتی قرار دادند که نتوانست به تنهایی کابینه تشکیل دهد.
معتقدم اگر در آن دوره، پ.ک.ک به دمیرتاش اعتماد می‌کرد و اجازه می‌داد که آنها وارد دولت ائتلافی شوند، وضعیت کردهای ترکیه به شکلی باور نکردنی متحول می‌شد. اما پ.ک.ک در اوج ماجراجویی و بی‌مسئولیتی، وارد جنگ و درگیری شد. در وسط خیابان‌های چند شهر کردنشین کانال و خندق حفر کرده و نوجوانان کم سن و سال را تسلیح کرده و آنها را به جنگ با پلیس و ژاندارمری و ارتش ترکیه وادار کرد. اردوغان و داوود اوغلو نیز بر اساس تمایلاتشان با برخورد قاطعانه، توانستند رای ملی‌گرایان را به دست آورده و در دور بعدی، پیروز شوند.
به جرات می‌گویم، این یکی از بزرگ‌ترین خطاهای تاریخ کردها است و اگر چنین اقدامی صورت نمی‌گرفت، وضعیت کردهای ترکیه و حتی سوریه، امروز بسیار مطلوب بود. صد البته دولت نیز در تمام این رویدادها دخیل بود و کسی منکر تعلل، بی مهری‌ها و رفتارهای تند اردوغان نیست. اما کردها باید صبوری پیشه می‌کردند، بر تداوم گفت‌وگوها اصرار می‌کردند و مانع از تداوم خشونت می‌شدند. اما چنین نشد و سیاست‌های غلط پ.ک.ک، پیروزی را نثار آک‌پارتی کرد.
پ.ک.ک دچار این سوءتفاهم شده بود که در مذاکره با اردوغان، می‌تواند به هر شکلی که بخواهد از کارت فشاری به نام «قدرت گرفتن در شمال سوریه» استفاده کند. اما این دیدگاه کاملاً غلط و غیرمنطقی بود و اتفاقاً به جای آن که بتواند از ترکیه امتیاز بگیرد، دولت را حساس و نگران کرد.
ایلنا: مواضع فعلی اردوغان در برابر کردهای سوریه را چگونه می‌بینید؟
محمدعلی دستمالی: بسیار بد، خشن و غیرمنطقی. اردوغان مدت‌هاست که حزب اتحاد دموکراتیک کردهای سوریه (PYD) را تروریست می‌خواند اما هنوز در جهان و منطقه هیچ کشوری با او همنوا نشده و اتفاقاً آمریکا، روسیه و بسیاری از کشورها اروپایی و شاید کشورهای منطقه نیز در جنگ با داعش، از حزب اتحاد دموکراتیک کردهای سوریه حمایت می‌کنند. تا جایی که استفان دمیستورا (فرستاده ویژه سازمان ملل در پرونده سوریه) اعلام کرده که کردها باید در تدوین پیش‌نویس قانون اساسی سوریه نقش داشته باشند.
برخورد کینه‌توزانه و تند اردوغان با کردهای سوریه، در تضاد با منافع و مصالح درازمدت ترکیه است. اگر اردوغان رهبر دوراندیشی می‌بود، باید با آنها تعامل کند، به فکر بازار مصرف مناطق کردنشین سوریه باشد و این واقعیت ساده را بپذیرد که کردها ظرفیت آن را دارند که در مرز سوریه به شکل جدی از امنیت ترکیه دفاع کنند. در عین حال، حزب اتحاد دموکراتیک هم باید حساسیت‌های ترکیه را درک کند و اجازه ندهد که سران پ.ک.ک، از نیروهای آنها در شمال سوریه و از سلاح‌هایی که آمریکایی‌ها در اختیار آنها گذاشته‌اند، علیه ترکیه استفاده کنند.
