مطرح کردن پیام اخلاقی با کلمات شکسته بی‌تأثیر است

اگر این روزها از مترو برای رفت و آمد استفاده ‌کنید احتمالاً با پیام‌های اخلاقی متفاوتی روی دیوارهای مترو روبرو می‌شوید. نوشته‌هایی که شما را نسبت به رعایت حقوق دیگران آگاه می‌کنند و از شهروندان می‌خواهد که به یکدیگر احترام بگذارند، مواظب سالمندان باشند، روی پله‌های برقی راه نروند و به متکدیان کمک نکنند. زمانی که برای اولین‌بار با این پیام‌های به شدت اخلاقی مواجه شدم؛ اصلاً به نظرم دلنشین نیامد. جای تعجب بود که نکته‌های این پیام‌ها کاملاً انسان‌دوستانه بود اما مرا با خود همراه نکرد و می‌توانم بگویم تأثیری نداشت. نثر این پیام‌ها شکسته‌ است و تمام جملات آنها هم محاوره‌اند. شاید حتی شکسته‌تر از نثر پیامک‌های روزانه‌ای که به یکدیگر می‌فرستیم. با علی صلح‌جو(ویراستار توانا و نویسنده و مدرس ویراستاری) در همین باره گفتگو کردیم.

صلح‌جو به خبرنگار ایلنا گفت: زبان رسمی فارسی؛ زبان غیرشکسته است و شکستن کلمات همانطور که در کتاب شکسته‌نویسی گفته‌ام براساس تعداد هجاها، قاعده‌ی خاص خود را دارد.

وی ادامه داد: اگر یک نکته‌ی اخلاقی را با جملات شکسته اطلاع دهیم نه تنها تأثیر بیشتری ندارد بلکه بی‌تأثیر است اما شاید مسئولان فکر کنند اگر شکسته بنویسند خودمانی‌تر است و همه‌ی اقشار مردم با آن ارتباط برقرار می‌کنند.

صلح‌جو اظهار کرد: زمانی که فردی با سرعت در حال عبور از مترو است و می‌خواهد زودتر به مقصد برسد، با یک پیام طولانی اخلاقی با نثر شکسته مواجه می‌شود، پیام را در لحظه‌ی اول دریافت نمی‌کند و باید نیروی اضافی برای این کار بگذارد. از طرفی باید زمان بیشتری نیز صرف خواندن آن کند، پس به احتمال زیاد از کنار آن می‌گذرد و توجهی نمی‌کند. اگر هم توجه کند، آن پیام اخلاقی تأثیری را که باید ندارد، چون او تلاش کرده تا جمله را بخواند.

این مدرس کارگاه ویراستاری عنوان کرد: زمانی که یک مقام بلندمرتبه مانند معاونت فرهنگی مترو خطاب به مردم پیامی می‌دهد باید از نثر غیرشکسته استفاده کند، یعنی هر نهادی بخواهد با مردم سخن بگوید از لحاظ ساختار زبانی باید زبان رسمی را به کار ببرد.

وی ادامه داد: اگر پیام «حرمت سالمندان را نگه دارید» شکسته نوشته شود از تأثیر آن کاسته می‌شود چون تأثیرگذاری زبان شکسته از زبان رسمی کمتر است.

صلح‌جو بیان کرد: زمانی که نوشته‌ای را می‌خوانیم مراحلی در ذهن ما طی می‌شود؛ حافظه‌ی بصری باید نسبت به کلمه فعال شود و سپس کلمه را زنده کند. اگر کلمه ناآشنا باشد مثلاً به جای «فکر کن» بگوییم «فک کن»، به صورت‌های دیگری هم خوانده می شود و معنی می‌دهد و زمان بیشتری را نسبت به خواندن کلمه‌ی غیرشکسته از خواننده می‌گیرد و مشکل به وجود می‌آید.

نویسنده‌ی کتاب اصول شکسته نویسی راهنمای شکستن واژه‌ها در گفتگوهای داستان، ادامه داد: شکسته نویسی در حد اعتدال مشکلی ندارد اما اگر از اعتدال خارج شود، آسیب است. اعتدال یعنی اینکه خواننده با کلمه درگیر نشود و معنای آن را سریع دریابد.

صلح جو افزود: اگر نویسنده بنویسد «میدان» خواننده حق دارد که آن را «میدون» بخواند، اما باید توجه داشته باشیم که مردم گویش‌های مختلف زبان فارسی، همه‌ی کلمات را به یک شکل تلفظ نمی‌کنند و ممکن است کلمه‌ای را بشکنیم و در گویش دیگری معنای متفاوتی پیدا کند و یا اصلاً معنا ندهد. پس باید در نوشتن گویش‌های مختلف را درنظر بگیریم.

به اعتقاد این ویراستان حرفه‌ای؛ ما نمی‌توانیم از کلمات شکسته‌ای که در تبلیغات بازرگانی به صورت تک کلمه‌ای استفاده می‌شود؛ خرده بگیریم چون شاید آنها به دلیل تأثیر بیشتر روی مخاطب، استفاده از آن کلمه را ترجیح داده‌اند.