مدیرانی که از جنس معدن نیستند

مهدی زاهدی در جهان اقتصاد نوشت: «سخت بودن» شغل معدنکاری به صورت کلی در مبارزه با فرآیند استخراج موادی که در پوسته زمین پنهان شده‌اند خلاصه می‌شود اما از سوی دیگر خطرات ناشی از فعالیت در چنین محیط‌هایی که غالبا در سخت‌ترین نقاط جغرافیایی قرار گرفته‌اند صدجندان بر سختی این حرفه افزوده است.

حوادث رخ داده در معادن از ابتدای تلاش بشر برای اکتشاف و استخراج مواد معدنی با این حرفه همراه بوده است و این امر به گفته برخی کارشناسان صحه می‌گذارد که «معدنکار همواره مرگ را در کنار خود احساس می‌کند».

حادثه معدن زغال‌سنگ طبس که در پی وقوع انفجاری در معدن یال شمالی طبس در سال ۱۳۸۶ به وقوع پیوست و در آن هشت تن از کارگران جان خود را از دست دادند نمونه‌ای از این اتفاقات در دهه اخیر است.

آذرماه سال ۱۳۸۹ نیز حادثه‌ای دیگر در یکی از معادن استان کرمان اتفاق افتاد چهار معدنکار را به کام مرگ کشاند که به رغم کشف پیکر سه تن از آنان هنوز از سرنوشت نفر چهارم خبری منتشر نشده است.

حادثه اخیر معدن زمستان یورت هم که از آن به عنوان بزرگترین فاجعه معدنی در ایران یاد می‌کنند یکی از موارد مهمی است که نباید به راحتی از کنار آن گذشت، برابر گزارش‌های منتشر شده در فاجعه چهارشنبه ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۶ معدن زغال زمستان یورت ۴۳ نفر کشته شدند…

در رابطه با ریشه‌ها و عوامل و علل وقوع چنین حوادثی با اکبر صداقت، پژوهشگر فنی تحقیق و توسعه معادن به گفتگو نشستیم تا نظرات وی را در این باره جویا شویم.

او  در پاسخ به سوال خبرنگار ما که از او می‌خواهد تعریفی ابتدایی درباره حادثه در معدن ارایه دهد می‌گوید: تعریفی ساده و کاربردی از حادثه یا سانحه در معدن ضرورتی انگار ناپذیر است چراکه هدف از طرح این موضوع بررسی ابعاد کامل حادثه (اتفاق) و در گام اول پیشگیری و در گام دوم ارائه رفتاری مناسب و اتخاذ تصمیمات جهت کاهش اثرات و هزینه‌های پس از سانحه است .

صداقت می‌افزاید: یک حادثه، سانحه یا تصادف، یک رویداد خارجی مشخص، قابل شناسایی، ناگاه و غیرقابل پیش‌بینی، غیرعادی و بدون قصد است که در یک زمان و مکان ویژه رخ می‌دهد، و بدون دلیل آشکار است، اگرچه اثری مشخص دارد؛ یک حادثه معمولاً احتمال نتیجه منفی و ناگواری دارد که با آگاهی از دلایل رویدادی که حادثه را می‌آفریند و انجام کار مناسب پیش از رویداد، می‌توان از آن جلوگیری و پیشگیری نمود.

این پژوهشگر حوزه معادن با تاکید براینکه حادثه و سوانح در معادن به دلیل عدم اگاهی و شناخت از فعالیتی که در حال انجام است بروز می‌دهد و می‌گوید: متاسفانه فعالین بخش معدن بسیار ساده انگارانه به موضوع معدن و مسائل مرتبط با این موضوع نگاه می‌کنند.

وی درباره دلیل وجود این نوع نگاه عنوان می‌کند: شاید دلیل اصلی این نگاه ساده انگارانه، عدم درک موضوع معدن توسط متولیان باشد، زیرا وقتی شما در حوزه معدن دارای فعالیتی هستید باید این مساله را درک نمایید که در مواجه با حوادث یا طراحی محاسبات مهندسی و انجام آن فعالیت، قدرت عمل و پاسخگویی به آن محرک بسیار اندک است، زیرا به دلیل فضای معدن و کارخانجات مرتبط، دست‌اندرکاران معدن بسیاری از فعالیت‌ها را بدون رعایت حداقل موارد ایمنی انجام می‌دهند.

صداقت یادآور می‌شود: حوادث معدن تبعات سهمگینی به لحاظ انسانی و اقتصادی دارد پس مبرهن است باید نکات ایمنی و فنی کامل رعایت گردد تا جامعه و خانواده معدن دچار پیامدهای آن نگردد، عدم شناخت و آگاهی از فعالیت در معدن مهمترین دلیل حادثه در معدن است که باید با جزییات و نگاه پژوهشگرانه مورد نقد و بررسی قرار گیرد.

این پژوهشگر حوزه معادن در پاسخ به این سوال که «عدم آگاهی و شناخت از فعالیت معدنی چیست ؟» تشریح می‌کند: در واقع معدن‌داری یعنی اینکه شما با علوم پایه ارتباط مستمر دارید؛ شاید این جمله به لحاظ معنایی قابل درک نیست، ممکن است فکر کنید روند فعالیت در معادن مانند کارخانه‌های پتروشیمی دارای پروسه مشخصی است ولی واقعیت این است به دلیل متغیرهای مستقل و وابسته در معادن، روند فعالیت همواره دستخوش تغییرات قرار می‌گیرد.

او برای تشریح این موضوع می‌افزاید: اگر به اجزای پرسنلی معادن و تجهیزات مورد استفاده بنگریم خواهیم دید که اگر کادر مدیریتی معادن از جنس معدن نباشند، اولین گام سانحه گذارده خواهد شد؛ چون احتمالا مدیرغیرمعدنی به خاطر کسر بودجه از تهیه تجهیزات مورد درخواست پرسنل امتناع خواهند ورزید.

صداقت اضافه می‌کند: گام دوم سانحه وقتی به وقوع خواهد پیوست که واحد مهندسین به دلیل پذیرفته نشدن تئوری‌ها و طرح‌های اجرایی سعی می‌کنند پروژه را با شیوه غیرمتعارف هدایت کنند؛ گام سوم سانحه هم توسط تکنسین‌ها و پرسنل ساده معادن برداشته می‌شود؛ افرادی که متاسفانه همیشه بیشترین زحمات را متحمل و بیشترین آسیب را پذیرا هستند، البته گام سوم به دلیل اینکه سعی دارد از توان بدنی به عنوان پاسخ برای مسایل پیش آمده مانند یک ابزار سود ببرد متاسفانه با سانحه روبرو است و بیشترین آسیب را خواهد دید.

این پژوهشگر حوزه معادن  در پایان تاکید می‌کند: بدیهی است هر فرآیندی به دلیل تکرار در معادن، شاید روندی عادی تصور گردد ولی تجربه سوانح و حوادث در طی بررسی‌ها به ما نشان خواهد داد عامل اصلی اتفاق درحوزه معدن، عدم شناخت و به گونه‌ای سهل انگاری توسط متولیان است.