مجلس عاشورا پژوهی در شب‌های محرم

نخستین شب مراسم عاشوراپژوهی دفتر منطقه‌ای سازمان عدالت و آزادی ایران اسلامی در استان فارس با سخنرانی و شعرخوانی برگزار شد. در این محفل عاشورایی که در آن جمعی از دانشگاهیان و فعالان مدنی حاضر بودند، با سخنرانی مسعود رهبری آغاز شد.

به گزارش ایلنا، رئیس منطقهٔ فارس سازمان عدالت و آزادی ایران اسلامی گفت: بر خلاف آنچه در اذهان برخی از محققان غربی تاریخ اسلام جای گرفته است، چنین نیست که امام حسن(ع) شخصیتی روادار و معتدل و صلح‌جو داشته و اما حسین(ع) از شخصیت انعطاف‌ناپذیر و ستیزه‌جویانه برخوردار باشد؛ بلکه سیاست نرمش قهرمانانه‌ای که در صلح‌نامهٔ امام حسن(ع) با معاویه متجلی شد، پس از او از جانب امام حسین(ع) نیز دنبال می‌شد.

مسعود رهبری در مراسمی که از سوی این سازمان به مناسبت ایام محرم برپا شده بود، اظهار داشت: هم امام حسن(ع) و هم امام حسین(ع) آرزو و هدف نهایی‌شان بازگشتن خلافت به جایگاه مشروع خود، یعنی اهل بیت پیامبر(ع) بود. اما هر دو حاضر بودند به شرط آن‌که حاکم نامشروع زمان حقوق بنیادی و بدیهی شهروندی آن‌ها و شیعیان علی(ع) را به رسمیت بشناسد، دست به اقدام عملی و مسلحانه علیه حکومت نزنند.

این پژوهشگر مذهبی، محور صلح‌نامهٔ امام حسن(ع) ‌ را اعطای سه حق امنیت جانی، آزادی بیان(در امر به معروف و نهی از منکر حاکمان) و حق رأی ندادن به حاکم مستقر دانست و افزود: معاویه به رغم تمام پلیدی‌اش، این سه حق اساسی را از امام حسن و امام حسین(ع) سلب نکرد و به همین جهت، تا زمانی که در قید حیات بود، از سوی آن دو امام، غیر از فعالیت مدنی و آگاهی‌بخش و انتقاد صریح و علنی از فساد حکومت، اقدام عملی دیگری علیه معاویه صورت نگرفت. اما یزید بلافاصله بعد از غصب خلافت، توصیهٔ پدرش را در به رسمیت شناختن حقوق اولیهٔ مخالفان نامدار بنی‌امیه به پشت گوش انداخت و به حاکم مدینه دستور داد تا به‌ اجبار از حسین بن علی(ع)، عبدالله بن زبیر و عبدالله بن عمر بیعت بگیرد.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: خروج امام حسین از مدینه(ع)، به معنای آغاز یک قیام مسلحانه نبود، بلکه به هدف مهاجرت به سرزمین امنی بود که بتواند از آن سه حق بنیادین شهروندی، یعنی «امنیت جانی و مالی»، «آزادی بیان» و «حق رأی ندادن به کسی که او را شایسته نمی‌داند» برخوردار باشد؛ اما یزید حتی حرم امن الاهی را نیز برای حسین بن علی(ع) ناامن کرد و امام با توجه به نامه‌های کوفیان، به این تشخیص رسید که تنها جایی که اندک احتمال صیانت از آن سه حق بنیادین شهروندی در آنجا وجود دارد، کوفه است.

رئیس منطقهٔ فارس سازمان عدالت و آزادی ایران اسلامی با تأیید تحلیل دکتر روحانی از واقعهٔ عاشورا، که مذاکره را از درس‌های عاشورا قلمداد کرده است، خاطرنشان کرد: رسانه‌ها و روزنامه‌هایی که این سخن دقیق رئیس جمهور را به سخره گرفتند، در حقیقت‌، کم‌اطلاعی خود را به رخ کشیدند؛ زیرا منابع تاریخی همه اتفاق نظر دارند که امام از‌‌ همان لحظه‌ای که از سوی سپاه حر محاصره شد تا لحظهٔ قبل از آغاز جنگ، بار‌ها به صورت علنی و مخفیانه با حر و عمر سعد مذاکره کرد و از تمام گزینه‌های روی میز برای پرهیز از جنگ استفاده کرد، تا جایی که به عمرسعد پیشنهاد کرد راه را باز کنند تا به سمت شام برود و شخصاً با یزید گفت‌وگو کند؛ اما خباثت و رذالت شمر، مانع از پذیرش این پیشنهاد از سوی ابن‌زیاد شد و امام را در دوراهی پذیرش ذلت، یعنی صرف نظر کردن از اساسی‌ترین حقوق شهروندی، و شهادت قرار دادند؛ اینجا بود که فریاد امام(ع) بلند شد و فرمود: هیهات من الذله؛ بنابراین ذلت در اندیشهٔ امام(ع) یعنی تن دادن به پایمال‌شدن حقوق اساسی شهروندی و عزت یعنی صیانت از آن‌ها.

دفاع از مظلوم در هر زمان و مکان

پس از سخنان مسعود رهبری نوبت به رضا شیروانی از اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد فسا رسید. این استاد حقوق اسلامی گفت: با توجه به مجموعه گفتار‌ها و احادیثباقی مانده از حضرت سید الشهداء، می‌توان چنین استنباط کرد که هدف اصلی و انگیزه نخست حرکت امام حسین(ع) اصلاح بدعت‌ها و انحراف‌هایی بود که از تمامیت خواهی و قدرت طلبی حاکمان اموی، به ویژه معاویه و یزید ناشی می‌شد.

رضا شیروانی با بیان مهم‌ترین دیدگاه‌های صاحب‌نظران شیعی و اهل سنت در باب اهداف و فلسفه قیام اباعبد الله الحسین(ع) پرداخت و اظهار داشت: نظریه‌های مختلف در تبیین فلسفه حرکت امام حسین را می‌توان تحت عناوینی چون «دیدگاه‌های دنیاگرایانه»، «نگاه صوفیانه»، «بینش مصلحانه»، «نگرش حکومت طلبانه» و «دیدگاه تعبدگرا و تکلیف‌گرا» دسته بندی کرد، که هرکدام از این رویکرد‌ها در طول این هزار و اندی سال مطرح شده و این حادثه را از ورای تاریخ به صدا درآورده است.

این محقق مذهبی با تأکید بر اینکه هرکدام از رویکردهای یادشده در روشن ساختن ابهام‌ها و گره‌های فهم قیام امام حسین(ع) نقش داشته است، بهترین تبیین را‌‌ همان انحراف زدایی عنوان کرد و افزود: امام(ع) برای مبارزه با این انحرافات، راه امر به معروف و نهی از منکر، اصلاح طلبی، ظلم ستیزی و عدالت‌خواهی را برگزید.

وی با نقل عبارتی از سعدی که «بنیاد ظلم ابتدا اندک بود، هرکسی آمد چیزی بر آن مزید کرد تا بدین غایت رسید» خاطرنشان کرد: به دلیل فسادی که به طور تدریجی از جانب حکومت بنی امیه در حکومت و خلافت اسلامی رخنه کرده بود و باعثشده بود بر اسلام پوستین وارونه پوشانده شود، غیرت امام(ع) به پیروی از غیرت خداوند، به جوش آمد و برای اصلاح انحرافات، دست به این قیام مقدس زد.

شیروانی در ادامه، با اشاره به آیه سی و دوم سوره مائده، تصریح کرد: دفاع از مظلوم در هر زمان و مکان بر کسانی که از ظلم بر وی اگاه شوند، واجب است و سکوت در برابر آن به منزلهی سکوت در برابر ظلم به تمام بشریت است.

امر به معروف و نهی از منکر در تفکر امام حسین(ع) معنایی اجتماعی و سیاسی دارد

شب دوم و پایانی این مراسم با سخنرانی حجت الاسلام دکتر سعید رحیمیان آغاز شد.

عضو هیأت علمی دانشگاه شیراز گفت: امام حسین(ع) در تمام زندگی خود، خط حفظ اسلام و افشای حکومت اموی را دنبال می‌کند و این خط سیر در هر مقطعی به صورتی متجلی می‌شود.

وی که در دومین شب محفل عاشوراپژوهی سازمان عدالت و آزادی ایران اسلامی منطقهٔ فارس سخن می‌گفت، با بیان این‌که نتیجه‌بخش بودن هر قیامی را باید با توجه به هدف و ماهیت آن سنجید، به تحلیل‌های گوناگونی که دربارهٔ ماهیت و هدف قیام امام حسین(ع) شده است، اشاره کرد و اظهار داشت: یک تحلیل از قیام امام حسین(ع) این است که ماهیت این قیامْ یک طرح مقدر الاهی است و امام بر اساس وظیفهٔ شخصیِ تعیین‌شده از سوی خداوند متعال، اقدامی را انجام داده و نتیجه هم به‌طور قهری و جبری، ‌‌ همان است که خداوند مقدر کرده است و چه‌بسا ما آن هدف الاهی را تشخیص ندهیم. اما اگر قیام امام حسین(ع) فقط همین بعد را داشته باشد، دیگر نمی‌شود از قیام امام حسین(ع) الگو گرفت.

این استاد دانشگاه تحلیل دیگر را «وصول به حکومت» معرفی کرد و افزود: اگر هدف قیام امام حسین(ع) را صرفاً رسیدن به حکومت بدانیم، با توجه به محقق نشدن این هدف، باید این قیام را عقیم تلقی کنیم، ‌ درحالی که این‌گونه نیست. بااین‌حال، امکان الگوگیری از امام(ع) بر طبق این تحلیل، ممکن است و بر اساس آن، اگر در جایی حمایت و مقبولیت مردمی وجود داشته باشد، فرد صالح باید مسؤولیت بپذیرد.

دکتر رحیمیان تحلیل سوم از هدف قیام اباعبدالله را «امتناع از بیعت» دانست و گفت: در این تحلیل، تأکید بر عزت و آزادگی است که در اینجا هم می‌شود از امام(ع) الگوگیری کرد.

وی تحلیل چهارم را «امر به معروف و نهی از منکر» عنوان کرد و با بیان این‌که در گفته‌های امام، اشارات فراوانی بر صحت این تحلیل وجود دارد، خاطرنشان کرد: البته در چارچوب این تحلیل، باید یک شبهه را بر طرف کرد و آن اینکه اگر پای جان در میان باشد، در شرع، تقیه واجب می‌شود و صاحبان این تحلیل باید این مشکل را برطرف کنند.

رحیمیان افزود: با این حال، نقطهٔ قوت این تحلیل آن است که قیام امام(ع) ‌را الگوپذیر و نتیجه‌بخش قلمداد می‌کند.

این پژوهش‌گر دینی در ادامه تصریح کرد: امر به معروف و نه از منکر در احادیثپیشوایان دین، بیشتر جنبهٔ اجتماعی دارد و به این معناست که حکومت از سوی مردم باید به‌طور مداوم مورد نظارت و مراقبت قرار گیرد؛ به‌همین خاطر است که پیامد ترک امر به معروف و نهی از منکر تولی ظالمان عنوان شده است.

وی با مقایسهٔ تلقی از امر به معروف و نهی از منکر در فقه شیعه و اهل سنت، یادآور شد: بحثی در فقه شیعه و اهل سنت هست که آیا مردم می‌توانند حکومت را امر به معروف و نهی از منکر بکنند یا نه. اهل سنت معتقدند این وظیفه فقط باید از جانب حکومت و به وسیلهٔ نهاد حسبه اعمال می‌شود. اما امر به معروف و نهی از منکر حکومت از سوی مردم را اغلب اهل سنت حائز ندانسته‌اند.

دکتر رحیمیان افزود: منع مردم از امر و نهی حکومت، ناشی از تقدس حاکمیت در نگاه علمای اهل سنت است؛ ‌ در حالی که در تلقی شیعه، آنچه تقدس دارد ارزش‌ها است و حکومت جنبهٔ ابزاری و فرعی دارد.

وی تصریح کرد: فرد ارزش‌مدار سعی می‌کند نحوهٔ امر به معروف و نهی از منکر با نرمی توأم باشد؛ چراکه خداوند به موسی(ع) دستور می‌دهد حتی با فرعون نیز به نرمی سخن بگوید.

این استاد دانشگاه تحلیل پنجم از قیام عاشورا را این دانست که ماهیت قیام امام(ع) فرا‌تر از امر به معروف و نهی از منکر است و در حقیقت، حفظ اسلام و ارزش‌ها است.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: زمانی ممکن است حفظ اسلام، به شرط وجود مقدمات و شرایط، با استقرار حکومت اسلامی میسر شود، در یک زمان دیگر، با امر به معروف و نهی از منکر و در یک زمان با امتناع از بیعت با حاکم نامشروع.

حجت الاسلام رحیمیان در ادامه، ‌ با ذکر شواهدی تاریخی مبنی بر این‌که خاندان بنی‌امیه از‌‌ همان زمان ابوسفیان، قصد از بین بردن دین محمد(ص) داشته‌اند، اظهار داشت: سیاست بنی‌امیه بر سه رکن تحمیق(شست‌وشوی مغزی)، تطمیع و تخویف(ایجاد رعب و وحشت) استوار بود و امام حسین در تمام زندگی خود خط حفظ اسلام و افشای حکومت اموی را پی می‌گیرد که این خط سیر، در هر مقطعی به صورتی متجلی می‌شود.

این مراسم با شعر خوانی شاعران آیینی، به پایان رسید.