بهرام منبتی میراثدارمنبت صفوی تا به امروز

شاید بتوان تاریخ شروع منبت‌کاری، به معنای کنده‌کاری روی چوب را زمانی دانست، که انسان نخستین بار با ابزاری برنده چوب را تراشیده است. اما با توجه به کوتاه بودن عمر چوب، مدارک معتبری از پیشینیان این هنر، در دست نیست. در کشور ما، آثاری از منبت‌کاری‌های نسبتاً قدیمی بر روی درب مقابر ائمه اطهار، امام‌زاده‌ها(ع) و منبرها به‌جای مانده است، که حدود ۱۰۰ تا ۹۰۰ سال قدمت دارند.

به گزارش ایلنا از شیراز، اکنون قدیمی‌ترین درب چوبی منبت‌کاری شده در موزه اکبرآباد هندوستان نگهداری می‌شود، که متعلق به کاخ سلطان محمود غزنوی بوده است. در ایران نیز، چند درب چوبی متعلق به قرون چهارم و پنجم هجری موجود است که کنده‌کاری آن‌ها به‌صورت شاخ و برگ و کتیبه‌های مختلف، با آیه‌های قرآنی است. یکی از زیباترین آثار منبت‌کاری ایران، رحلی است که در موزه متروپولتین نیویورک نگهداری می‌شود که علاوه بر تزئینات شاخ و برگ به سبک ساسانی، نام ۱۲ تن از ائمه معصومین(ع) بر روی آن دیده می‌شود. در عصر حاضر نیز، هنر صنعت منبت، در گوشه و کنار ایران و به‌خصوص استان فارس رواج دارد.

استان فارس مهد هنر منبت

شیراز و آباده از مراکزی است که در آن منبت‌کاری به‌صورت حرفه‌ای انجام می‌شود و استادان بزرگی در این شهرها به تربیت و آموزش هنرمندان و علاقه‌مندان مشغول هستند. آنچه امروز به نام منبت سنتی ایران و با نام منبت آباده شناخته می‌شود شیوه‌ای از منبت است که در ظرافت و امتناع از تقلید و همچنین به کاربردن ابتکار و فکر در طرح و نقشه کاملاً منحصر به آباده می‌باشد که به‌جاهای دیگر بسط پیداکرده است. منبت آباده در سال ۹۲ ثبت ملی نشان جغرافیایی شده و گواهینامه این نشان را در سال ۹۳ کسب کرده است.

بهرام منبتی، استاد منبت ایران

به سمت آرامگاه حافظ می‌رویم و بعد از عرض ادب به خواجه حافظ شیرازی وارد شبستانی می‌شویم که در سمت چپ آرامگاه قرار دارد و پای خاطرات بهرام منبتی هنرمند منبت‌کاری می‌نشینیم که در قاب خاطره‌ها گم نمی‌شود.

وی متولد سال ۱۳۱۵ در آباده و مدرس دانشگاه و عضو هیئت کارشناسی اداره اسناد ملی و بومی در فارس است. او از استادان به نام هنر منبت در ایران به شمار می‌رود که در پایتخت فرهنگی کشور به آموزش این هنر مشغول است.

وی از آشنایی خود باهنر می‌گوید: منبت‌کاری شغل اجدادی من است که به جدم هاشم ابن علی می رسد که در دوران صفویه منبت‌کار بوده است و به همین خاطر من از کودکی با چوب آشنا بوده‌ام و ساعت‌ها منبت‌کاری پدر را باعلاقه نگاه می‌کردم.

هدیه ای به آیزنهاور

وی خاطرات کودکی‌اش را مرور می‌کند و می‌افزاید: به این دلیل که کم سن و سال بودم پدر اجازه دست گرفتن چاقو را به من نمی‌دادند اما من آرزوی این را داشتم که روزی چاقوی منبت را به دست بگیرم، تا اینکه روزی در حضور میهمانان پدر، چاقو را برداشتم تا کار انجام دهم، پدر هم چیزی نگفت و یک گل سه پر برایم روی چوب کشید تا آن را کنده‌کاری کنم خاطرم هست که آن شب تا صبح نخوابیدم.

بهرام منبتی می‌گوید: در دوران نوجوانی در کنار پدر کارهایی را انجام می‌دادم اما بعد از گرفتن دیپلم در سال ۱۳۳۷ به تهران رفتم و به سفارش شاه، میزی را که از جنس عاج بود منبت کردم که آن میز از طرف شاه به رئیس‌جمهور وقت امریکا یعنی آیزنهاور هدیه داده شد و امروز آن میز در موزه کاخ سفید نگه‌داری می‌شود.

نخستین کلاس آموزش منبت در ایران

وی به روزهایی اشاره می‌کند که تلاش می‌کرد تا هنر منبت را به شهر شیراز بیاورد و به علاقه‌مندان این هنر آموزش دهد.

او یادآور می‌شود: در سال ۱۳۴۶ من اولین کسی بودم که منبت را به شیراز آوردم و در سال ۱۳۶۰در خانه فرهنگ شماره ۱ شیراز اولین کلاس تدریس کلاس منبت برای آقایان برگزار شد و در سال ۱۳۷۲ برای نخستین بار در ایران کلاس منبت برای بانوان تشکیل شد که در طول این سالها همکاری تنگاتنگی با اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس داشتیم.

استاد منبتی معتقد است که منبت سنتی منحصراً متعلق به فارس است که بعد از دوران صفویه در آباده حفظ ‌شده و این هنر را ظریف‌ترین صنایع‌دستی که تلفیقی از هنر و حوصله هنرمندانی است که با مواد اولیه‌ی ارزان و ساده، محصولاتی باارزش خلق می‌کنند می‌داند.

آینده هنر منبت
وی بابیان اینکه عده‌ای هنر دارند ولی هنرمند محسوب نمی‌شوند. زیرا هنرمند دارای ویژگی‌هایی چون استغنای طبع، عشق، قناعت و سخاوت در آموختن است و این فاکتورهای اساسی است که تفاوت‌ها را ایجاد می‌کند، معتقد است که در سی سال گذشته توجه خوبی به هنر منبت شده است و باوجود شاگردان باذوق شیرازی که به این هنر روی می‌آورند هیچ نگرانی نسبت به آینده و ماندگاری این هنر ندارم چراکه بسیاری از شاگردانم چون عباس فریدونی، فرزاد دانشور و فرید بنیاد برای خود استادان بزرگی شده‌اند که هنرجویان بسیاری را آموزش می‌دهند و برای ماندگاری آن تلاش می‌کنند.

نرگس فرجام