معاون مستند مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی مطرح کرد؛
ارتباط مستقیم با مستندسازان استان‌های مختلف اولویت مرکز است/ نگاه صرفاً جشنواره‌ای را کنار می‌گذاریم/ آثار مستند نباید خنثی باشند
عبدالحسین بدرلو شکل‌گیری ارتباط مستقیم با مستندسازان استان‌های مختلف و تمرکززدایی از تهران را از اولویت‌های مرکز گسترش در سال جاری دانست.
به گزارش خبرنگار ایلنا، مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی به عنوان مهم‌ترین نهاد فرهنگی هنری کشور که در حوزه تولید آثار مستند فعالیت دارد قطعاً می‌تواند یکی از تأثیرگذارترین نهادها در سینمای مستند ایران باشد و به همین دلیل برنامه‌ریزی‌های این مرکز برای ارتقای سینمای مستند در حوزه‌های مختلف می‌تواند سرنوشت این گونه سینمایی در کشورمان را تحت‌الشعاع خود قرار دهد.
در گفتگو با عبدالحسین بدرلو (معاون مستند مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی) برنامه‌های این مرکز را در سال جاری مورد بررسی قرار دادیم که در ادامه مشروح این گفتگو را از نظر می‌گذرانید:
مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی در حوزه مستند برای تولید اثر در سال جاری چه اولویت‌هایی دارد؟
فضای تولید آثار مستند در مرکز گسترش سینمای مستند تا حدی شناخته شده است اما امسال قرار بر این شد که در حوزه محتوا بر برخی محورها بیشتر تمرکز کنیم و تولیدات بیشتری در این زمینه‌ها داشته باشیم اما باقی بندهایی که در سایت وجود دارد همچنان برقرار است و در آن زمینه‌ها نیز اثر تولید می‌شود.
موضوعاتی که بیش از دیگر موضوعات در اولویت مرکز گسترش سینمای مستند وجود دارد خانواده و جمعیت، هویت و انسجام ملی، مسائل اجتماعی، مطالبه‌گری و روشنگری و بحران‌های محیط زیست است. برای ما مهم است که نگاه صرفاً جشنواره‌ای به مستند را کنار بگذاریم و از خنثی بودن آثار مستند جلوگیری کنیم و آثاری تولید شوند که انتقادی و راهگشا باشند.
محیط زیست موضوعی گسترده است و در این موضوع آیا مسائلی وجود دارد که در اولویت مرکز گسترش باشد؟
محیط زیست یکی از مسائل مهمی است که ما قصد داریم طرح‌هایی در اینباره بیشتر بپذیریم. مسائلی چون بحران خاک، آب و دیگر مسائلی که ممکن است در ۱۰ سال آینده در آن زمینه‌ها با بحران مواجه شویم از اولویت‌های ما هستند. مستندسازها با ارائه طرح در زمینه‌های مختلف که مربوط به بحث محیط زیست می‌شوند می‌توانند معضلات را کشف کرده و از حمایت مرکز گسترش بهره‌مند شوند.
در همه حوزه‌ها مثل حوزه سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و... آثار مستند می‌توانند ترکیبی از موضوعات باشند. به عنوان مثال مستندی در انتقاد از آموزش و پرورش می‌تواند موضوعی سیاسی و فرهنگی به حساب بیاید یا موضوع خودروسازی می‌تواند مسئله‌ای اقتصادی و سیاسی باشد و در بسیاری از موارد یک مستند می‌تواند در چند موضوع و مبحث قرار بگیرد.
امسال، غالب آثاری که در مرحله تولید یا پیش‌تولید هستند مربوط به چه موضوعاتی می‌شوند؟
بیش از ۱۵۰ مستند در جریان تولید داریم که تعدادی از این آثار از سال گذشته و برخی هم از سال‌های قبل‌تر در مرحله تولید قرار گرفته‌اند. به هر شکل پروسه تولید فیلم مستند به شکلی است که ممکن است اتفاقات غیر قابل پیش‌بینی بسیاری رخ دهد و زمان تولید اثر را افزایش دهد و به همین دلیل با وجود برنامه‌ریزی‌هایی که صورت می‌گیرد باز هم نمی‌توان زمانی قطعی درباره آماده شدن آثار داشت.
یکی از معضلات سینمای مستند عدم پخش مناسب آثار است که در بسیاری مواقع فیلم‌های باکیفیتی ساخته شده‌اند که به دلیل فراهم نبودن زیرساخت‌های مناسب برای پخش نتوانسته‌اند مخاطب خود را پیدا کنند. آیا برای پخش مناسب آثار، مرکز گسترش برنامه‌ریزی دارد؟
در دو یا سه سال اخیر به دلیل شیوع کرونا پخش آثار سینمایی بیش از پیش معطوف به نمایش آنلاین شده است و این وضعیت باعث شده تا اتفاقاً گستره مخاطبان فیلم‌های مستند بیشتر شود و در شهرستان‌هایی که شاید دسترسی به فیلم‌های هنر و تجربه یا اکران‌هایی که در تهران انجام می‌شده برایشان مقدور نبوده و یا نمی‌توانستند به جشنواره بیایند، فیلم‌های مستند دیده شده‌اند و این اتفاق به ارتقای سطح کیفی سینمای مستند در شهرستانها هم منجر خواهد شد.
از طرفی تنها راه پخش آثار مستند اکران آنلاین نبوده و ما همچنان اکران در سینماها را در نظر داریم و اتفاقاً این اکران‌ها را امسال با جدیت بیشتر دنبال می‌کنیم. تقریباً هر ماه حداقل یک فیلم در شهرستانها برای مخاطبان سینمای مستند نمایش داده می‌شود و با توجه به فعال شدن سفرهای استانی و اقداماتی که خود فیلمسازان، مدیرهای هنری و مدیران سینمایی در استان‌ها دارند پیشنهاد می‌دهیم که سالنی فراهم شود و از فیلمساز دعوت شود تا با حضور او فیلم نمایش داده شود. در واقع سعی داریم به هیچ‌وجه اکران فیزیکی را کنار نگذاریم و حتی با فیلمسازان در اکران‌های تخصصی همکاری داشته باشیم تا تعاملی بین مستندسازان شکل بگیرد.
به طور کل در حوزه پخش کارهایی در حال انجام است اما باید کمی صبر کنیم تا ببینیم این کارها به چه جمع‌بندی‌ای خواهد رسید. تقویت فضا در حوزه پخش بین‌المللی و داخلی و ارتباط با گروه‌های مردمی، ان‌جی‌او‌ها در حال ساماندهی است و به زودی شیوه‌نامه‌هایی که در نظر داریم به سرانجام خواهند رسید که درباره آن‌ها نیز اطلاع‌رسانی خواهد شد.
آیا در مسائل سیاسی علاوه بر مطالبه‌گری و روشنگری از موضوعات دیگری هم حمایت خواهد شد؟
این موضوعات با رویکردهایی که مشخص شده‌اند در اولویت هستند و همچنان اولویت‌های سیاسی و اجتماعی دیگری هم وجود دارد که از آن‌ها حمایت خواهیم کرد. هنر، جوشش درون هنرمند است و فیلمساز باید خودش به طراحی و ایده برسد و ما فقط بسترها را فراهم می‌کنیم. حتی وقتی ما موضوعات را مطرح می‌کنیم فیلمساز باید خودش جستجو و تحقیق کند و به کشف و شهود برسد و ما فقط به فیلمسازان تا جایی که بشود کمک می‌کنیم و حتی از فیلمسازانی که آثاری با انتقادهای تند تولید می‌کنند هم تا جایی که در توانمان باشد حمایت می‌کنیم. حوزه مطالبه‌گری و روشنگری واقعاً گسترده است و می‌توان مسائل بسیاری را در آن گنجاند.
رئیس سازمان سینمایی بارها در صحبت‌هایش به پوست‌اندازی در سینما تأکید داشته، آیا در حمایت از تولید آثار مستند، این اتفاق رخ می‌دهد؟
اتفاقات خوبی در شهرستانها در حال رخ دادن است و همکاری‌هایی با فیلمسازان شهرستانی شکل گرفته که بسیار امیدوارکننده است. اگر بخواهم مثال بزنم ما در حوزه مسکن، شکاف طبقات اجتماعی، جمعیت و مسائل اقتصادی ممکن است دغدغه‌ای برای کل کشور داشته باشیم اما مطمئناً همین مسائل می‌توانند در شهرستانها به شکل متفاوتی وجود داشته باشند و ما در اکثر مواقع از منظر زندگی در پایتخت به این مسائل نگاه کرده‌ایم و فیلم تولید کرده‌ایم. اما الان که ما به صورت مستقیم با مستندسازهای شهرستانها از نزدیک ارتباط برقرار کرده‌ایم می‌توانیم این مسائل را از نگاه مردم ساکن در دیگر شهرها دنبال کنیم.
در یک استان که مثلاً پنج میلیون نفر زندگی می‌کنند پرداختن به مسائلی چون مسکن با توجه به معضلات موجود در آن استان می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد یا به عنوان مثال در جنوب کشور معضل مسکن می‌تواند به شکلی متفاوت از پایتخت وجود داشته باشد و ما باید در حوزه مستندسازی از کارگردان‌های فعال در جنوب بخواهیم که درباره این موضوعات اثر تولید کنند. ما سعی کردیم به شکلی به مسائل اجتماعی، اعتقادی و... ورود کنیم که بتوانیم این مسائل را با مناسبات اجتماعی در کل کشور پوشش دهیم.
ما می‌خواهیم گستره تولید مرکز گسترش به لحاظ موضوعی گسترده باشد ولی فیلمسازان در نهایت باید از یک فیلتر عبور کنند که به همین دلیل امکان همکاری فیلم‌اولی‌ها با مرکز گسترش فراهم نیست اما قطعاً فیلمسازان فیلم دومی یا سومی و فیلمسازانی که تا امروز کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند امکان همکاری با مرکز گسترش را دارند.
کارگاه‌های آموزشی که مرکز گسترش در نقاط مختلف کشور برگزار می‌کند، به چه صورت است؟
در ادامه تولیدات استان‌ها از سال گذشته، پس از جشنواره تصمیم گرفتیم که جلساتی حضوری در استان‌ها برگزار شود و اینگونه نباشد که در طول سال جمعیتی از استان‌ها به تهران می‌آیند یا از شهرستانها برای ما طرح می‌فرستند. این روندی است که در خیلی از نهادهای فرهنگی هنری مرسوم است، طرح از نقاط مختلف کشور ارسال می‌شود و آن نهاد یا رسانه درباره طرح تصمیم‌گیری می‌کند و اگر طرح رد شود هم صاحب اثر اصلاً فرصت دفاع به صورت جدی از طرحش را ندارد اما در جلسات حضوری در استان‌ها این فرصت برای مستندسازها به وجود می‌آید و حتی ممکن است طرح تغییر کند و به بازنویسی طرح، پرداخت و پرورش ایده کمک شود.
در این پروسه‌ای که تعریف کردیم، تصمیم گرفتیم از حضور مستندسازان شاخص و اساتید مطرح نیز بهره‌مند شویم. به همین دلیل از این افراد خواستیم که در این پروسه حضور داشته باشند و در پرورش ایده و راهنمایی فیلمساز با ما همراه باشند. ممکن است در نهایت حتی یک سری از فیلم‌ها به مرکز گسترش تعلق نداشته باشد اما همین جلسات به ارتقای سطح کیفی مستند در استان کمک می‌کند.
یکی از معضلاتی که در این سال‌ها سینمای مستند ما درگیرش بوده، بحث پرورش ایده و نگارش طرح است. به همین دلیل حتی در برخی موارد جلساتی طولانی مدت با برخی فیلمسازان داریم تا به آن‌ها کمک کنیم که طرح را به خوبی بازنویسی کنند. ما این جلسات را به صورتی حضوری با مستندسازها در استان‌های مختلف داریم و در برخی موارد هم ممکن است معاونت سینمایی استان از ما درخواست کند که کارگاه‌های آموزشی برگزار کنیم و در برخی استان‌ها ما کارگاه‌های مجزا در کنار همین جلسات برگزار می‌کنیم که بیشتر متمرکز بر همین موضوعات می‌شود.
پس می‌توان گفت که توجه به سینمای مستند در استان‌های مختلف از اولویت‌های مرکز گسترش است؟
همانطور که گفتم ما سعی داریم سطح کیفی تولید آثار مستند در شهرستانها را افزایش دهیم. برای همه آثار مستندی که در استان‌ها تولید می‌شوند ما یک مشاور در نظر داریم که می‌تواند مشاور محتوایی، هنری یا فنی باشد که در کنار کارگردان از ابتدای پروسه تولید تا انتها حضور دارد. این مشاور در اکثر مواقع یک کارگردان است و در آثاری که بار پژوهشی بالایی دارند در کنار کارگردان مشاور یک مشاور پژوهشی هم در نظر می‌گیریم.
شکل‌گیری ارتباط مستقیم با مستندسازان استان‌های مختلف و از بین رفتن فاصله‌ای که همیشه وجود داشته به نظر من اتفاق مثبتی است که برای سینمای مستند ما دستاوردهای بزرگی خواهد داشت. ارتباط بدون واسطه لابی و رانت‌ها را از بین می‌برد و در آینده شاهد اتفاقات خوبی در این حوزه خواهیم بود.
آیا مرکز گسترش برای پخش خارجی فیلم‌ها یا حضور در جشنواره‌های جهانی آثار شاخص خود برنامه‌ریزی دارد؟
بله، مرکز طبق روال گذشته، آثار تولید شده را بر اساس معیارهای مرتبط با جشنواره‌های مختلف در دنیا ارائه می‌دهد. مشکلات ما برای نمایش فیلم‌های مستند در کشورهای دیگر نسبت به سینمای داستانی کمتر است و ما در یک یا دو سال اخیر شاهد هستیم فیلم‌های ما در جشنواره‌های مختلف حضور داشته و نمایش داده شده که نشان می‌دهد اگر بیشتر در این زمینه کار کنیم می‌توانیم سینمای مستندمان را بیشتر از گذشته به کشورهای دیگر معرفی کنیم.
آثاری که در این سال‌ها توانسته‌اند پخش خارجی مناسبی داشته باشند، بیشتر چه موضوعاتی را شامل می‌شدند؟
ما دو نوع مخاطب داریم، یک نوع مخاطبی است که ما فیلم را برایش اکران می‌کنیم و این مخاطبان در سینماها فیلم را می‌بینند و ممکن است از اثر استقبال کنند و یک نوع مخاطب هم مخاطب جشنواره‌های خارجی است که فیلم باید به جشنواره راه پیدا کند و در آن رویداد نمایش داده شود.
جشنواره‌ها معمولاً فضای سیاسی دارند و رویکردشان هم مدام در حال تغییر است اما مشخصاً فضایی که جشنواره‌ها دنبال می‌کنند فضایی تلخ‌تر و منتقدانه‌تری است. ما باید هدفمان را مشخص کنیم، اگر قصدمان جذب جشنواره‌ها و حضور در این رویدادها است باید به سمت دیگری برویم اما ما بیش از جشنواره‌ها به مخاطبان بین‌المللی باید توجه داشته باشیم. ما باید از ایران یک سری فیلم برای بین‌الملل طراحی کنیم تا کشورمان را به جهان معرفی کنیم و این فیلم‌ها می‌توانند انتقادی یا تبلیغاتی باشند. به طور کل ما باید بحث مخاطب‌شناسی را مدنظر داشته باشیم، ممکن است فیلمی انتقادی ساخته شود که مورد توجه مخاطب داخلی باشد اما در جشنواره‌های خارجی هم اصلاً مورد توجه قرار نگیرد یا فیلمی تبلیغاتی بسازیم که مخاطب داخلی با آن ارتباط برقرار کند و مخاطب بین‌الملل هیچ رغبتی به دیدن آن نشان ندهد. ما باید مخاطب هدف خود را بشناسیم و موفقیت یا عدم موفقیت یک فیلم را در جذب مخاطب هدفش بررسی کنیم.
در این بین نمی‌توان تأثیر جشنواره‌های خارجی بر جریان‌های تولید فیلم را هم نادیده گرفت، جشنواره‌ها ناخودآگاه تأثیر می‌گذارند ولی این را هم باید در نظر بگیریم که کارکرد اصلی و همچنین مخاطب اصلی سینمای مستند در دنیا در وهله او مخاطب بومی اثر است و یک مستند در این مورد می‌تواند تأثیرگذار باشد. ممکن است فیلمسازی جوایز متعددی گرفته باشد اما هیچ‌گاه فیلمش موفق به تأثیرگذاری در کشور خود نشده باشد و یا فیلمی هم ممکن است هیچ جایزه‌ای نگرفته باشد اما در کشورش موفق به تأثیرگذاری شده باشد و حتی بتواند قوانینی را تغییر دهد.
در همکاری با تلویزیون مرکز گسترش چه برنامه‌هایی دارد؟
در حوزه تولید ما با تلویزیون و دیگر نهادهای رسانه‌ای همکاری‌هایی داریم اما در حوزه پخش ما فرآیندی داریم که فیلم باید به مخاطبش برسد و همه تلاش خود را در راستای رسیدن به این هدف به کار خواهیم برد.
در وهله اول معمولاً فیلم را در فضای جشنواره‌ای خودمان معرفی می‌کنیم، فیلم‌هایی که به جشنواره سینما حقیقت راه پیدا می‌کنند طبیعتاً برای اولین بار در این رویداد معرفی می‌شوند و فیلم‌هایی که امکان راه‌یابی پیدا نمی‌کنند، برای پخش در سایت هاشور نمایش داده می‌شوند و ممکن است اکران‌های مردمی یا دانشجویی نیز داشته باشند، پس از آن ممکن است به تلویزیون ارائه شوند و در این مرحله تلویزیون تصمیم می‌گیرد که کدام آثار را نمایش دهد.
سعی ما این است، این فرآیند را سرعت دهیم تا فیلم در زمانی کمتر از یک یا دو سال نمایش داده شود. این مسئله مهمی است که فیلم در زمان خودش در هر بستری که امکان پخش داشته نمایش داده شود و این می‌تواند تلویزیون، اکران‌های مردمی، اکران‌های تخصصی، حضور در جشنواره‌ها یا اکران آنلاین باشد.
