در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد؛
روزگار اندوهبار بنای باستانی «خورهه» محلات/ در صورت تامین اعتبار، مرمت آغاز خواهد شد
بنای اشکانی- ساسانی خورهه از جمله بناهایی است که در انتظار تخصیص بودجه برای آغاز مرمت و احیاست. با این وجود گفته می‌شود از بخش‌هایی از آن با استفاده از «باتارد» که ملاتی است که از ترکیب آهک، ماسه، سیمان و آب تهیه می‌شود، مرمت شده.
به گزارش خبرنگار ایلنا، بنای معروف به «خورهه» در تاریخ ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ خورشیدی با شماره ۱۳۱ به ثبت ملی رسیده است. از این محوطه تاریخی تنها دو ستون دربرگیرنده شش قطعه سنگ با بلندای هشت متر، بقایای فروریخته ستون‌ها، بخشی از دیواره‌های سنگی، گورها و آثار به دست آمده در شش مرحله عملیات کاوش باستان شناختی در این منطقه به جا مانده است.
سیاوش آریا (کنشگر و دوستدار میراث‌فرهنگی) با اشاره به وضعیت بنای باستانی و رزشمند «خورهه» که در دهستان خورهه شهر محلات جای دارد، گفت: این بنا روزگار اندوهباری را سپری می‌کند و قلمه یا نیم ستون‌ها و پایه ستون‌ها و دیگر آثار سنگی آن در گوشه گوشه محوطه روی هم انباشته و رها شده است.
او ادامه داد: بنای باستانی و یگانه و بی‌همتای نامدار به «خورهه» که پیشتر به نادرستی آن را نیایشگاه یا آتشکده می‌نامیدند، کوشکی اربابی از دوره اشکانیان است که در روزگار ساسانی هم مورد استفاده جای گرفته و در دوره اسلامی نیز از آن به عنوان گورستان بهره برده شده است. با این همه، کوشک اربابی و ارزشمند «خورهه» روزگار اندوهباری را پشت سر می‌گذارد و به حال خود رها شده است. بخش‌هایی از پوشش کاهگلی اتاق‌ها و محوطه با گذشت زمان و بر اثر عوامل طبیعی همانند باران و باد و… فرو ریخته است. گیاهان خودرو و علف‌های هرز در بیشتر بخش‌های بنای «خورهه» روییده و چهره زشت و زننده‌ای را به نمایش گذاشته است که ماندگاری آن‌ها، تهدیدی برای یادگار اشکانیان است.
آریا همچنین به مرمت‌های غیراصولی اشاره کرد که در گذشته با سیمان بر روی نیم ستون‌ها انجام شده و ادامه داد: این نوع مرمت توی ذوق می‌زند و چهره آثار را خدشه دار کرده است. عوامل بیولوژیکی (گل سنگها) در درون پایه ستون‌ها، نیم ستون‌ها و دیگر آثار سنگی رخنه کرده و تهدیدی جدی برای بنای باستانی «خورهه» به شمار می‌آید. اما بی‌گمان بدترین درد یادگار اشکانیان، رها کردن آن است. پایه ستون‌ها و ساقه ستون‌ها و دیگر آثار سنگی بسیار ارزشمند هر کدام در گوشه‌ای با بدترین شیوه بر روی هم انباشته شده و رو به نابودی است. در بخشی از محوطه، آثار سنگی مربوط به بنا در زیر خاک و گل، دفن شده و با مرگ دست و پنجه نرم می‌کند. به هر روی، از دردهای بنای باستانی «خورهه» هر چه بگوییم، کم است و در اینجا نمی‌گنجد. تنها ای کاش مسولان فرهنگی شهر و استان و کشور به ارزش و اهمیت چنین یادگارهای تکرارناپذیر و بی‌مانند (منحصر به فرد) ملی پی ببرند و پیش از نابودی کامل و پیوستن به تاریخ، چاره‌ای ریشه‌ای برای آن بیندیشند.
فنس کشی برای محافظ از محوطه از حضور حیوانات و حفاران غیر مجاز
مهدی لعل بار (رییس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان محلات) نیز در خصوص وضعیت کنونی «خورهه» به ایلنا گفت: طی ۳ سال گذشته به منظور حفظ محوطه پیرامون خورهه، درصدد فنس کشی برآمده‌ایم که تاکنون ۳ فاز آن انجام و ۷۰ درصد محوطه فنس‌کشی شده است تا از ورود حیوانات و حفاران غیر مجاز و… به محوطه جلوگیری شود. با تخصیص اعتبارات امسال، آخرین فاز فنس‌کشی نیز انجام خواهد شد.
او درخصوص ساماندهی محوطه خورهه نیز گفت: طی دو سال اخیر مرمت‌هایی در این محوطه صورت گرفته و بازسازی بخش‌های کاهگلی را تا حدودی انجام دادیم تا مانع ریزش این بخش‌ها شویم. ستون‌هایی که در این محوطه قرار دارند نیز ساماندهی شده‌اند و به منظور جلوگیری از آسیب بیشتر و برای نگهداری از دو ستونی که سرپا هستند در اطراف آن‌ها داربست کشیده شده. تعدادی از ستون‌های باقیمانده که ممکن است یک سوم یا یک چهارم یک ستون بوده باشد، در اطراف چیده شده‌اند و از گوشه و کنار بیابان جمع آوری و در محوطه قرار داده شده‌اند. درواقع آنچه اکنون در محوطه خورهه دیده می‌شود، ساماندهی شده است. بازسازی این محوطه نیازمند اعتبارات هنگفتی است که فعلا امکان‌پذیر نیست.
به گفته او، قسمت‌های پایینی این ستون‌ها در طول زمان آسیب دیده و قابل مرمت نیز نیست. حتا اگر هم مرمت شود، توانایی آنکه تمام ستون را ایستاده نگه دارد نیست. از این رو برای جلوگیری از ریزش، با داربست محار شده‌اند. بنابراین، این داربست‌ها دائمی خواهند بود.
رییس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان محلات درخصوص ساماندهی علف‌های هرزی که در گوشه و کنار محوطه روییده‌اند و این روزها با افزایش دمای هوا بیم آتش سوزی را بیشتر می‌کنند، گفت: هر سال با نامه نگاری و کمک دهیاری و شورا ساماندهی در محوطه انجام می‌شود. امسال هنوز این کار انجام نشده و در اسرع وقت این کار صورت می‌گیرد. این محوطه باتوجه به فعالیت واحد بومگردی که در نزدیکی آن قرار دارد، میزبان گردشگران متعددی است که می‌تواند رونق را به این محوطه بازگرداند. معمولا در ایام تعطیلات و آخر هفته‌ها بازدیدهایی از سایت خورهه انجام می‌شود و یکی از مقاصد گردشگری شهرستان به حساب می‌آید.
اعتبار تخصیص یابد، مرمت می‌کنیم
حسین محمودی (معاون میراث‌فرهنگی اداره کل میراث‌فهرنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی) نیز درخصوص مرمت‌هایی که اشاره شده از جنس سیمان است، گفت: این مرمت‌ها با سیمان نیستند و با ملات «باتارد» (ملاتی که از ترکیب آهک، ماسه، سیمان و آب تهیه می‌شود) صورت گرفته که در ظاهر شبیه سیمان هستند اما ملاتی نزدیک به سیمان است و مشکلی هم برای بنای تاریخی ایجاد نمی‌کند. درحال حاضر فقط فنس کشی‌هایی در محوطه انجام شده که برای محافظت از محوطه است.
او همچنین گفت: پیشنهاداتی ارائه شده که از اعتبارات تخصیص یافته سال ۱۴۰۲ مرمت‌های جدیدی در خورهه صورت گیرد. اگر این اعتبارات تخصیص یابد، مرمت‌ها از برج ۱۱ و ۱۲ آغاز خواهد شد. اما از آنجایی که مرمت این محوطه کار هر کس نیست از این رو نیازمند مرمتگران خاص و البته مواد خاص است.
محمودی در پاسخ به سئوال ایلنا مبنی برآنکه چرا از تجربه مرمت‌هایی که در تخت جمشید صورت گرفته در محوطه خورهه بهره جسته نمی‌شود، گفت: برای مرمت تخت جمشید شاهد حضور مرمتگران خارجی بودیم و حتا اگر تمام بودجه استان را برای این کار اختصاص دهیم بازهم نمی‌توانیم آن مرمتگران را بیاوریم تا یکماه در این محوطه کار کنند. درخصوص کارشناسان ایرانی هم فعلا اظهارنظر نمی‌کنم و باتوجه به آنکه باید در انتظار تخصیص اعتبارات ۱۴۰۲ بود، فعلا چیزی نمی‌توان گفت.
او درخصوص وضعیت کاوش در این محوطه نیز گفت: درحال حاضر کاوش باستان‌شناسی در اولویت نیست.
