حضور در جشنواره تئاتر فجر اتفاقی رضایت بخش است/ وجود بخش فراگیر اتفاق خوبی است

به گزارش خبرنگار ایلنا، همواره در مباحث شهری درباره اهمیت معلولان در جامعه و ارائه امکانات رفاهی اولیه به آنها در جهت فعالیت‌های عمومی و اجتماعی بحث‌هایی وجود داشته است. آیا یک معلول حرکتی یا ذهنی یا یک فرد نابینا می‌تواند به تنهایی در تهران و دیگر شهرها تردد کند و به فعالیت‌های اجتماعی بپردازد؟ پاسخ منفی است؛ زیرا از ابتدا در وضع قوانین شهری و شهروندی برای این دسته از مردم تمهیدات و امکانات جدی در نظر گرفته نشده است. اما در میان مجامع هنری چقدر با ایجاد امکانات پذیرای این قشر از جامعه بوده‌ایم؟ جشنواره‌های مختلف که چندگانه‌های فجر مهمترین‌ آنها تلقی می‌شوند،‌ طی چند دهه برگزاری برای حضور معلولان جسمی و ذهنی چه تمهیداتی را به کار گرفته‌اند؟ متاسفانه باید گفت پاسخ درخور و مثبتی وجود ندارد. آنچه تا به اینجا بیان شد مقدمه‌ای است برای پرداختن به یکی از بخش‌های جدید جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر است که چهل و دومین دوره آن در حال برگزاری است. این بخش را عوامل برگزاری جشنواره «فراگیر» نام نهاده‌اند.

بخش «فراگیر» قرار است به نمایش‌هایی به بپردازد که هنرمندان معلول در آنها ایفای نقش می‌کنند. طی سال‌ها و دهه‌های گذشته گه‌گاه جشنواره‌هایی با نظارت و حمایت سازمان بهزیستی برگزار شده‌ که مقطعی بوده‌اند و به دلایل معلوم و نامعلوم تداوم نیافته‌اند.

حال می‌توان گفت این اولین‌بار است که جشنواره تئاتر فجر پس از چهل و یک دوره برگزاری به هنرمندان معلول و تئاتری‌های ایثارگری که زمان و انرژی‌شان را صرف این دسته از افراد می‌کنند، بها داده است. داوری آثار بخش فراگیر را مجید امرایی، سیمین امیریان و حمید کاکاسلطانی برعهده دارند.

البته برای ارزیابی این بخش (هم به لحاظ کیفیت آثار و هم مدیریت اجراها) باید تا روز آخر جشنواره یعنی چهارشنبه یازدهم بهمن‌ماه صبر کرد؛ اما می‌توان در خلال برگزاری این رویداد با کارگردان‌ها و دیگر عوامل تولید نمایش‌های بخش «فراگیر» به گفتگو نشست و چالش‌ها و نقاط قوت موجود را بررسی کرد.

«رستگاری در فرانکشتاین» به کارگردانی نوال وائلی یکی از نمایش‌هایی است که روز پنجشنبه پنجم بهمن‌ماه، ساعت 11:00 در تالار هنر تهران روی صحنه می‌رود.

نوال وائلی کارگردان نمایش «رستگاری در فرانکشتاین» به مناسبت اجرای اثرش در چهل و دومین جشنواره تئاتر فجر با ایلنا گفتگو کرد. 

کمی از جزییات نمایش «رستگاری در فرانکشتاین» بگویید. قصه این اثر درباره چیست و ایده و اساس آن چه بوده است؟

در دوران آدولف هیتلر که نازی‌ها مشغول جنگ هستند هیتلر پیشنهادی می‌دهد. او در مقطعی می‌گوید؛ معلولان فقط مصرف کننده هستند و در شرایط جنگ این سربازهای ما هستند که اهمیت دارند. هیتلر در همین راستا می‌گوید اگر سربازها زخمی شدند و کبد، کلیه یا عضو دیگری را از دست دادند از اعضای معلولان برداشته شود و به آنها پیوند زده شود! این داستان کاملا واقعی است شخصی وجود داشته که یوزف منگله نام داشته و پزشک بوده است. او که از زندانی‌های جنگ و دیگر افراد برای آزمایش‌های انسانی سوءاستفاده می‌کرده، فرصت پیش آمده را غنیمت می‌شمرد.

 منظور از «فرانکشتاین» در نام اثر چیست؟

از آنجایی که این واقعه به داستان فرانکشتاین شباهت بسیار داشت؛ ما این دو داستان یعنی قضیه معلولان در دوران هیتلر و فرانکشتاین را با هم ادغام کردیم که خروجی آن نمایشی موزیکال در قالب فرم و بدون دیالوگ است. البته در ابتدا و پایان کار حدود دو، سه دقیقه‌ای دیالوگ داریم اما در ادامه شاهد اجرای فرمال و موزیکال خواهیم بود.

تئاتر معلولان امری پیچیده و حتی تخصصی است، اما در راستای توضیحات‌تان آیا برای معلولان بهتر این است که حین اجرا، دیالوگ نداشته باشند؟

به هرحال بهترین قالب برای معلولان تئاتر فیزیکال است به این دلیل که می‌توان به این واسطه برای آنها کدگذاری کرد. به این ترتیب بازیگران موارد ضروری و لازم را به خاطر خواهند سپرد و فراموششان نخواهد شد.

وجود بخش «فراگیر» را در رویداد مهمی چون جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر چگونه می‌بینید؟

واقعا تا پیش از این، برگزاری رویدادی در گستره بین‌امللی و در رویدادی چون جشنواره تئاتر فجر را نداشته‌ایم. اینکه بخشی با عنوان «فراگیر» به جشنواره‌ای چون تئاتر بین‌المللی فجر افزوده شده بدون شک اتفاق خوبی است. به هرحال جشنواره تئاتر فجر رویدادی است که هرسال مستمر برگزار می‌شود و ردیف بودجه آن همواره برقرار است. تا به امروز پیش نیامده که بگوییم امسال جشنواره تئاتر فجر نداریم و خب این استمرار، خواه‌ناخواه برای تئاتر معلولان که در قالب بخش فراگیر تعریف شده اتفاق خوبی است. 

چگونه می‌توان وجود بخش «فراگیر» را در جشنواره تئاتر فجر تداوم بخشید؟

به هرحال جلب توجه مخاطبان و هنرمندان به این بخش اهمیت دارد و خبرگزاری‌ها و رسانه‌ها می‌توانند در این مهم سهیم باشند. اما موضوع مهم کیفیت آثاری است که به بخش فراگیر جشنواره امسال آمده‌اند. به نظرم کیفیت آثار انتخابی تا آن حد باید بالا باشد که نظر اشخاص تصمیم‌گیرنده را به خود جلب کند تا آنها در دوره‌های بعد هم چنین بخشی را در جشنواره تئاتر فجر لحاظ کنند. به نظرم اگر آثار پذیرفته شده در جشنواره امسال با کیفیت باشند و شاهد اجراهای خوب گروه‌ها و افراد باشیم، آنگاه می‌توانیم بگوییم وجود بخش «فراگیر» خوب است و در آینده هم مثمر ثمر خواهد بود. این آزمون اگر نتیجه خوبی داشته باشد، باعث خواهد شد در همه رویدادها، مقوله تئاتر معلولان را مدنظر قرار دهیم.

البته لازمه این روند و موفقیت آن، این است که تعریفی از تئاتر معولان داشته باشیم. 

بله درست است. کلا کار کردن با بچه‌های تئاتر در حیطه تئاتر معلولان انگار مسئله‌ای تعریف شده است. معمولا به دلیل مشکلات و سختی‌های موجود کمتر کسی می‌پذیرد با بچه‌های معلول تئاتر کار کند.

مشکل دیگری که وجود دارد این است که در اغلب موارد مخاطب تئاتر معلولان خودشان، والدین و مربیانشان هستند. گویا این نوع تئاتر برای دیگر افراد جامعه به درستی تعریف نشده است. شاید اگر آثار باکیفیتی را در مدت زمانی مستمر روی صحنه ببریم، مخاطبان عادی هم این دسته از کارها را به رسمیت بشناسند.

من بازهم روی کیفیت کارها تاکید می‌کنم. به نظرم آثار با کیفیت همیشه برای مخاطبان خوشایند هستند. مهم خروجی کار است. در رابطه با مسئولان هم همین رویه وجود دارد. تولید و اجرای آثار با کیفیت است که می‌تواند نظر آنها را به تئاتر معلولان و اجراهای جدی آنها جلب کند.

آیا به طور ضمنی آثار راه‌یافته به بخش «فراگیر» جشنواره امسال را دیده‌اید و در جریان کم و کیف آنها هستید؟

خیر از کم و کیف آثار راه یافته به جشنواره مطلع نیستم. اما می‌توانم درباره استعداد و توانایی افراد معلول نظر دهم. من در منطقه کویر به فعالیت‌های تئاتری و همکاری با معلولان پرداخته‌ام. پیش از آن نیز در منطقه خلیج کار می‌کردم. من تئاتر را از سن کم و تقریبا سیزده سالگی آغاز کردم و از آن زمان تا به امروز مشغول فعالیت‌های مداوم هستم. اما در حیطه معلولان ده سالی است که به کارگردانی تئاتر مشغول هستم. بر همین اساس به جرات می‌گویم که برخی افراد معلول با توانایی‌هایی خاصی که دارند از بازیگران معمولی و سالم هم بهتر و تواناترند.

کمی از نوع معلولیت بچه‌ها و مدل‌های رفتاری آنها بگویید. مثلا معلولان ذهنی بیشتر از چه مشکلاتی رنج می‌برند؟

بزرگترین دغدغه‌ای که در رابطه با معلولان ذهنی با آن درگیر هستیم، زود فراموش کردن آنهاست. مثلا اگر کاری انجام دهیم و دو روز بین انجامش فاصله بیفتد، آنها کل کار را فراموش خواهند کرد.

عزیزانی که با چالش نابینایی درگیر هستند چه مشکلاتی دارند؟

بله یکی دیگر از ناتوانی‌های بچه‌ها مشکل بینایی است. ناتوان‌های بینایی اگر در طول تمرین مسیری را حفظ کنند دیگر قادر به تغییر آن نیستند. اگر مکان عوض شود یا در میزانسن‌های نمایش تغییر ایجاد کنیم آنها قادر به یادگیری دوباره نیستند و این اتفاق به سختی می‌افتد. آنها مسیرها را بدون دیدن و ذهنی حفظ می‌کنند و یک تغییر کوچک باعث می‌شود کل میزانسن‌ها را فراموش کنند. چنین اتفاقاتی همه چیز را در ذهن آنها به هم می‌ریزد. گاه نیز ممکن است منجر به حادثه و آسیب‌هایی شود، که یک بار این اتفاق افتاد. یادم هست با خانمی که ناتوان بینایی بود تئاتر کار می‌کردم. قرار بر این بود در سالنی بزرگ اجرا کنیم و تمرین‌ها بر همین اساس بود، که بعد سالنی کوچک را در اختیار ما گذاشتند. این تغییر ممکن بود به آسیب‌دیدگی بازگیر بی‌انجامد چون او در آستانه سقوط از صحنه قرار گرفت. من حین اجرا دویدم و او را گرفتم. آنچه گفتم تنها گوشه‌ای از مشکلات ماست؛ که البته برای من شیرین است چون این بچه‌ها را دوست دارم.

با وجود اینکه کار کردن با بچه‌های معلول بسیار دشوار است آیا پیش آمده که بخواهید کار کردن با آنها را به کل رها کنید؟

بله کار کردن با این بچه‌ها دشوار است، اما همانطور که گفتم آنها را دوست دارم و از آنها انرژی می‌گیرم. من زمانی به سراغ کار کردن در زمینه تئاتر معلولان رفتم که برادرم را تازه از دست داده بودم. آن زمان حال خیلی بدی داشتم و اینقدر از این بچه‌ها انرژی مثبت گرفتم که تصمیم گرفتم در این عرصه بمانم.

اگر ناگفته‌ای هست درباره‌اش صحبت کنید.

از شما و رسانه‌تان بابت این گفتگو ممنونم.