تهدید روستاهای دوره هخامنشیان با فعالیت معادن در دره سیوند

به گزارش خبرنگار ایلنا، علی اسدی (باستان‌شناس و عضو هیات علمی گروه باستان‌شناسی دانشگاه هنر شیراز)، با اشاره به فعالیت مخرب معادن در مسیر پاسارگاد و تخت جمشید، گفت: دره‌ای که بین تخت جمشید و پاسارگاد قراردارد یکی از زیباترین دره‌های طبیعی است که علاوه بر منظر طبیعی بسیار زیبا، ارزش فرهنگی فوق‌العاده‌ای دارد چراکه از گذشته تنها راه ارتباطی بین تخت جمشید و پاسارگاد بوده. اهمیت این دره به اندازه‌ای‌ست که اوژن فلاندن و پاسکال کست (دانشمندان و نقاشان فرانسوی) که در سالهای ۱۸۴۰ - ۱۸۴۱ میلادی (برابر ۱۲۵۶ - ۱۲۵۸ قمری = ۱۲۱۹ و ۱۲۲۱ خورشیدی) به ایران سفر کردند و تقریبا به تمام نقاط ایران رفتند و از آثار تاریخی ایران طراحی کردند و در نهایت کتابی به نام «سفر به ایران» در چند جلد تالیف کردند که در سال ۱۸۵۱ میلادی در شهر پاریس به چاپ رسید، طرح این دره را نیز کشیده‌اند. درواقع این نشان دهنده اهمیت این دره است که آن‌ها نیز در آن زمان نقشه آن را ترسیم کردند. 

او ادامه داد: این دره حدود ۸۰ کیلومتر درازا دارد اما عرض آن کم است و در وسط آن رودخانه‌ای جاری است. در متون تاریخی از جمله فارسنامه ابن بلخی رودی که در این دره جاری است به نام رود پُلوار (به معنی پلور آب یا بلور آب یا دارای آب زلال و مانند بلور) شناخته می‌شود اما اکنون بیشتر به سیوند معروف است. در بخشی از این دره سال‌های پیش سد سیوند ساخته شد که بعدها ماجراهای تنگه بلاغی و آبگیری این سد و زیر آب رفتن آثار تاریخی را به دنبال داشت. ابتدای این دره از سمت تخت جمشید در دهانه جنوب شرقی آن شهر استخر قرار دارد. سپس آثار مختلفی از دوره‌های تاریخی از جمله پل‌های متعدد روی این رودخانه و در این دره وجود دارد. حتا معدن سنگ هخامنشی سیوند در این دره قرار دارد که یکی از بزرگترین معادن دوره هخامنشیان است. معدن باستانی سیوند که یک معدن دوره هخامنشی است سال‌هاست بسته شده و در واقع در ۲۵۰۰ سال پیش مورد استفاده بود. علاوه بر آن در دامنه‌های دو طرف دره، شواهد استقرارگاه‌ها و روستاهای متعددی از دوره‌های هخامنشی، ساسانی و اسلامی داریم. سال‌ها پیش این دره را مورد بررسی قرار دادیم و نقشه جانمایی این استقرارگاه‌ها در مجله باستان‌پژوهی منتشر شده که نشان از وجود تعداد زیادی از آثار فرهنگی و سکونتگاه‌های باستانی در این دره دارد. 

این باستان‌شناس خاطرنشان کرد: این دره علاوه بر دارا بودن استقرارگاه‌های متعدد از دوره‌های مختلف تاریخی، پیوند دهنده محور پارسه (تخت جمشید) و پاسارگاد است و به لحاظ منظر نیز در این میان از اهمیت بالایی برخوردار است چراکه بیشتر گردشگران که برای بازدید از این دو اثر میراث جهانی می‌روند از جاذبه‌های طبیعی و زیبایی‌های این دره نیز دیدن می‌کنند. این درحالی است که فعالیت برخی معادن جدید در بخش‌هایی از این دره علاوه بر ایجاد منظره نامناسب، با تراشیدن کوه و استخراج سنگ‌ها، بخش‌هایی از استقرارگاه‌های تاریخی را از بین برده است و این روند در برخی بخش‌های دره هم اکنون نیز ادامه دارد. 

به گفته اسدی، فعالیت معادن جدید در این دره تاریخی، سبب شده تا بخش‌هایی از دامنه دره گودبرداری و بریده شود. این برداشت‌ها با توجه به بریدن دیواره دره، خسارات برگشت ناپذیری به منطقه وارد می‌کند. بخش‌هایی از این دره در زمره حریم درجه ۲ و ۳ تخت جمشید است اما مابقی دره اینگونه نیست. اما نبودن در حریم نباید سبب شود تا منظر یکی از زیباترین دره‌هایی که مسیر رفت و آمد گردشگران داخلی و خارجی در ایران است، را از بین ببریم. این دره می‌تواند مملو از مجمتع‌های توریستی شود نه آنکه با انفجارهای متعدد و سنگ بری‌های صنعتی و رها شدن نخاله‌ها و خارج شدن شکل کوه از حالت طبیعی خود تخریب شود. درواقع فعالیت معادن جدید در این دره، به شدت منظر بصری این دره را تهدید می‌کند. 

این عضو هیات علمی گروه باستان‌شناسی دانشگاه هنر شیراز تاکید کرد: با وجود اهمیتی که این منطقه دارد، معادن برای فعالیت‌های خود بعضا میراث‌فرهنگی را دور می‌زنند و به یکباره شاهد آغاز فعالیت یک معدن هستیم که استعلامات لازم از سوی میراث را هم ندارد یا حتا برای ایجاد خود؛ پاسخ منفی میراث را دارند اما باز هم کار خود را شروع می‌کنند. به طور کلی باید گفت، دست‌کم در دره رود پلوار (یا دره سیوند کنونی) که ویژه‌ترین مسیر گردشگری ایران می‌توان آن را قلمداد کرد و پاسارگاد و تخت جمشید را به هم متصل می‌کند و همچنین تعداد زیادی آثار تاریخی در دل خود دارد، نباید شاهد فعالیت معدن و برداشت سنگ در آن باشیم و در واقع خسارات آن جبران ناپذیر است. اگر جلوی فعالیت این معادن گرفته نشود، مطمئنا هر روز شاهد درخواست مجوزهای جدید برای فعالیت معادن جدید یا حتی فعالیت بدون مجوز آن‌ها خواهیم بود و این در درازمدت خسران بزرگی برای منظر تاریخی مهمترین محوطه‌های میراث جهانی ایران یعنی تخت جمشید، نقش رستم، شهر استخر و پاسارگاد خواهد بود.