فرانکفورت به دولت‌ها اجازه مداخله نمی‌دهد/ گنبد فولادی که همه آرزویش را دارند
نمایشگاه پنج‌روزه فرانکفورت با حضور بیش از ۷۱۰۰ ناشر و ۶۶۹ آژانس ادبی از ۱۲۹ کشور جهان بزرگترین و مهمترین نمایشگاه کتاب دنیا شناخته می‌شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، شهر فرانکفورت آلمان ماه اکتبر (اواسط مهرماه) هر سال میزبان یک نمایشگاه بین‌المللی کتاب است که در آستانه شصت‌وهشتمین دوره برگزاری اگر نگوییم مهترین و بزرگترین رویداد جهانی در عرصه کتاب و صنعت نشر است اما قطعا یکی از سه نمایشگاه مهم کتاب در دنیا شناخته می‌شود.
سرآغاز نمایشگاه کتاب فرانکفورت تا تغییر مکان به لایپزیک در عصر روشنگری
جالب است بدانید که شهر فرانکفورت با حرفه نشر و تولید کتاب دوستی و رابطه‌ای چند قرنی دارد که شاید بتوان گفت ریشه آن به اختراع ماشین چاپ توسط یوهانس گوتنبرگ که در نزدیکی شهر فرانکفورت اتفاق افتاده؛ بازمی‌گردد. اما اولین نمایشگاه کتاب محلی در شهر فرانکفورت به‌صورت رسمی در سال ۱۵۶۴ میلادی و توسط ناشران این شهر برگزار شد.
تبلیغ عقاید مارتین لو‌تر فقط در فرانکفورت...
در اهمیت فرهنگی شهر فرانکفورت این نکته نیز خالی از لطف نیست که زمانی‌که در مناطق دیگر آلمان امکان و اجازه نشر و پخش و تبلیغ عقاید «مارتین لو‌تر»، رهبر نهضت اصلاح دین مسیحی وجود نداشت امکان نشر نوشته‌های او در این شهر فراهم بود. نمایشگاه مذکور تقریبا تا میانه قرن هفدهم میلادی به صورت مستمر و البته با چند وقفه طی این سال‌ها تداوم داشته و تقریبا مهمترین نمایشگاه کتاب اروپا در دوران شناخته می‌شد. همزمان با عصر روشنگری در اروپا این نمایشگاه به شهر لایپزیک آلمان منتقل و تا آغاز جنگ جهانی دوم نیز گسترده‌ترین سازمان نشر و پخش کتاب در سطح جهان و همچنین کتابخانه و بایگانی مرکزی آلمان در این شهر قرار داشت.
پایان جنگ جهانی دوم و شروعی دوباره با جهانی شدن
بعد از جنگ جهانی دوم و در سال ۱۹۴۹ نیز شهر فرانکفورت برگزاری اولین دوره از نمایشگاه کتاب پس از دوران جنگ را با شرکت ۲۵۰-۲۰۰ ناشر محلی یا آلمانی در کلیسای پاول این شهر تجربه کرد و در دومین نمایشگاه کتاب شهر فرانکفورت بعد از پایان جنگ جهانی ناشران دیگر کشور‌ها پایشان به این نمایشگاه باز شد و این نمایشگاه در سطح بین‌المللی برگزار شد. البته حضور ناشرانی از کشورهای اروپای شرقی که در دوران جنگ سرد میان امریکا و شوری به بلوک شرق معروف بودند در نمایشگاه کتاب فرانکفورت تا سال ۱۹۵۵ که برخی از این کشور‌ها برای اولین بار در این نمایشگاه شرکت کردند؛ طول کشید.
سال ۱۹۵۱ و همزمان با سومین نمایشگاه کتاب فرانکفورت پس از دوران جنگ نیز برای نخستین بار این رویداد فرهنگی در مرکز دائمی نمایشگاه‌ها در فرانکفورت برگزار شد.
کم‌کم بعد بین‌المللی نمایشگاه کتاب فرانکفورت در سال‌های آتی و با اقداماتی مثل پرداختن به ادبیات آمریکای لاتین یا ادبیات آفریقای سیاه که با توجه به جنبش‌های سیاسی و ضداستعماری و شکوفایی ادبی در آمریکای لاتین و آفریقا پله پله گسترش یافت و از سال ۱۹۸۰ به بعد هر سال به معرفی آثار ادبی یک کشور خاص یا یک حوزه فرهنگی خاص مثل کودک و کتاب، دین، جرج اورول، هند، ژاپن، مکزیک، برزیل، سوئیس، روسیه، جهان عرب، هند، فرهنگ و زبان منطقه خودمختار کاتالونیا در اسپانیا و.... پرداخت.
ترجمه ادبیات آسیایی؛ افریقایی و آمریکای لاتین سرعت می‌گیرد
البته پیش‌تر و در سال ۱۹۶۸ (از دوره بیستم به بعد) نیز بخش ویژه‌ای با عنوان کشورهای در حال رشد، در نمایشگاه فرانکفورت آغاز به کار کرده بود که اوایل هر سال در این بخش سه ناشر از قاره‌های آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین، میهمان ویژه نمایشگاه می‌شدند و امروز تعداد ناشران حاضر در این بخش به ۴۰ تا ۵۰ ناشر رسیده است. جایگاه و اهمیت نمایشگاه کتاب فرانکفورت طی سال‌ها مذکور به درجه‌ای در بازار جهانی کتاب و نشر رسید که پرداختن به ادبیات کشورهای جهان سوم در این نمایشگاه، انگیزه‌ای شد برای ترجمه ادبیات آسیایی افریقایی و آمریکای لاتین در کشورهای غربی و توسعه یافته. به همین دلیل هم هست که بیشتر کشور‌ها ترجیح می‌دهند ترجمه‌های آثار ادبی خود که به دیگر زبان‌ها ترجمه شده‌اند را برای اولین بار در نمایشگاه کتاب فرانکفورت به معرض نمایش و فروش رایت بگذارند.
نهایتا در ادامه روند توسعه بعد بین‌المللی نمایشگاه کتاب فرانکفورت سال ۱۹۹۸ و در پنجاهمین دوره برگزاری این رویداد جهانی فرهنگی دفا‌تر خارج از کشور نمایشگاه کتاب فرانکفورت نیز در نیویورک و پکن کار خود را آغاز کردند.
رد پای تظاهرات دانشجویی و اشغال غرفه‌ها در فرانفکورت
در تمام این شصت‌وهشت دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت جدا از بعد فرهنگی و ادبی و از آن‌جایی که در سطح بین‌المللی برگزار می‌شود؛ از رویکردهای سیاسی و حواشی ناشی از تصمیات سیاسی عرصه جهانی نیز به دور نبوده است.
می‌توان گفت موج گسترده تظاهرات فراگیر دانشجویان اروپای مرکزی و آمریکای شمالی و اعتراض‌های آن‌ها در اواخر دهه شصت میلادی در نمایشگاه کتاب فرانکفورت نیز نمود داشته و نقش مهمی در سیاسی شدن این رویداد فرهنگی داشته است. در آن ایام که حتی با اشغال غرفه‌های نمایشگاه از سوی دانشجویان معترض همراه بود پای مباحث سیاسی آن‌چنان در نمایشگاه فرانکفورت جدی و پررنگ شد که در دهه ۱۹۷۰ میلادی بسیاری از نویسندگان و اهالی قلم به دلیل افت بعد فرهنگی نمایشگاه چندان تمایلی به شرکت در نمایشگاه کتاب فرانکفورت نداشتند و همین امر باعث شد مسئولان نمایشگاه تجدیدنظری اساسی در سیاست‌گذاری‌ها و سامان‌دهی برنامه‌های این نمایشگاه مهم داشته باشند.
چرا پای سلمان رشدی به فرانکفورت بازشد؟!
هرچند نگاه سیاسی در تمام این سال‌ها از نمایشگاه کتاب فرانکفورت حذف نشد و در آخرین نمونه می‌توان دعوت از سلمان رشدی به افتتاحیه نمایشگاه کتاب فرانکفورت ۲۰۱۵ که منجر به تحریم این دوره توسط ایران شد را به عنوان یک رویکرد سیاسی در این نمایشگاه نام برد.
جا برای اندیشه‌های بشردوستانه و صلح‌طلبانه هم بازمی‌شود
البته پیش‌تر و از سال ۱۹۵۰ و همزمان با دومین دوره برگزاری نمایشگاه کتاب فرانکفورت پس از جنگ جهانی دوم نیز جایزه‌ای با نام «جایزه صلح کتابفروشان آلمان» راه‌اندازی شد که سعی در اعطای جایزه به شخصیتی فرهنگی-اجتماعی یا نهادی و سازمانی که در پیشبرد و تحقق اندیشه‌های بشردوستانه و صلح‌طلبانه و ایجاد تفاهم میان ملت‌ها مؤثر بوده است؛ دارد.
سیاسی‌نویسان بر تارک فرانکفورت از هرمان هسه تا اوکتاویو پاز، واسلاو هاول، ماریو بارگاس یوسا، یورگن هابرماس، یاشار کمال و آسترید لیندگرن
هرمان هسه، کارل یاسپرس، ارنست بلوخ، ماکس فریش، اوکتاویو پاز، واسلاو هاول، آنه ماری شیمل، ماریو بارگاس یوسا، یورگن هابرماس، یاشار کمال، آسترید لیندگرن و اورهان پاموک برخی از برندگان شناخته شده‌تر جایزه صلح کتابفروشان آلمان هستند.
جایزه مذکور که ارزش نقدی آن نزدیک به پانزده هزار یورو است و داوران آن نیز شخصیت‌های فرهنگی و اجتماعی آلمان و نمایندگانی از اتحادیه ناشران این کشور هستند؛ نیز به نوعی دارای رویکرد سیاسی محسوب می‌شود.
دخالت دولتی‌ها ممنوع است
نکته قابل توجه دیگر در روند برگزاری این نمایشگاه عدم دخالت نهاد‌ها، سازمان‌ها و شخصیت‌های دولتی در چگونگی برگزاری این نمایشگاه است. مسئولان و گردانندگان نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت طی این سال‌ها عمدتا از میان خود ناشران و کتابفروشان آلمان بودند که کم‌کم «اتحادیه ناشران و کتابفروشان آلمان» را تاسیس کردند. درواقع می‌توان گفت نمایشگاه کتاب فرانکفورت یکی از زیرمجموعه‌های انجمن کتابفروشان و ناشران آلمان است.
رتبه دوم بازار جهان برای آلمانی‌ها تحفه فرانکفورت
نشر آلمان با انتشار تقریبی ۱۰۰هزار عنوان کتاب در سال و با داشتن بیش از ۵۰۰۰ کتابفروشی که نزدیک به ۹ و نیم میلیارد یورو از فروش ۸ هزار عنوان کتاب درآمد سالانه برای اقتصاد نشر آن به همراه دارد، بعد از امریکا در رتبه دوم بازار نشر در جهان ایستاده است.
آلمان به ۲ هزار ناشر رضایت داده!
بر اساس آماری که توبیاس ووس «معاون بخش بازارهای بین‌المللی نمایشگاه کتاب فرانکفورت و عضو هیأت مدیره این نمایشگاه» در گفت‌وگویی که در جریان حضورش در بیست‌وهشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با یکی از رسانه‌های ایران داشته؛ اعلام کرده است در آلمان ۶ هزار ناشر ثبت شده وجود دارد که از این تعداد تقریباً ۲ هزار ناشر فعال هستند و از میان آن‌ها نیز ۲۰۰ ناشر حق فروش کپی رایت کتاب به خارج از کشور را دارند.
تخفیف یا تغییر قیمت کتاب ممنوع
در آلمان برای هر کتاب یک قیمت ثابت پشت جلد وجود دارد و هیچکدام از مراکز عرضه و فروش کتاب حتی کتابفروشی‌های آنلاین حق ندارند کتابی را بیش از قیمت پشت جلد یا با تخفیف کمتر به خریدار عرضه کنند. دلیل ثابت نگه داشتن قیمت نیز حفظ دوام و ثبات کتابفروشی‌ها و ناشران کوچک در بازار نشر است.
امتیاز مهمانان ویژه فرانکفورت
تاریخچه انتخاب کشور مهمان برای نمایشگاه کتاب بین‌المللی فرانکفورت نیز به سال ۱۹۷۶ برمی‌گردد و تاکنون بیش از ۳۰ کشور به عنوان مهمان راهی این نمایشگاه شدند. در سال ۲۰۱۴ کشور فنلاند مهمان این نمایشگاه بود و سال گذشته (۲۰۱۵) کشور اندونزی به عنوان مهمان ویژه در این نمایشگاه شرکت کرد. امسال و در شصت‌وهشتمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت دو کشور هلند و فنلاند به طور مشترک مهمان نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت هستند.
فقط با کپی‌رایت داخل شوید
نخستین شرط برای مهمان ویژه شدن در نمایشگاه فرانکفورت نیز عضویت در قانون کپی رایت است براین اساس هر کشوری که عضو کپی رایت نباشد، نمی‌تواند میهمان ویژه نمایشگاه باشد. همچنین داشتن نویسندگان مطرح بین‌المللی و ترجمه آثار به زبان انگلیسی در کنار وضعیت بازار نشر و اقتصاد نشر کشور‌ها دیگر فاکتورهای مهم در اعلام درخواست مهمان ویژه شدن در این مهمترین رویداد نشر جهان است.
غرفه‌های چندمنظوره برای همه موجود است
ازجمله امکاناتی که به صورت ویژه در اختیار مهمان ویژه نمایشگاه کتاب فرانکفورت قرار می‌گیرد نیز معرفی نام کشور مهمان در تمام کاتالوگ‌ها، تبلیغات نمایشگاه و در فضای عمومی است. برگزاری فعالیت‌های جانبی مانند برگزاری سمینار، جلسات نقد، اجراهای گروه‌های موسیقی و... نیز دیگر امتیازاتی است که مهمان ویژه نمایشگاه کتاب فرانکفورت دارد.
"جی.ام. بی. اچ" ۵۷۸ هزار متری با درآمد ۰۰۰، ۰۰۰، ۵۳۷ یورویی
نمایشگاه جی.ام. بی. اچ فرانکفورت که در مناطق Bockenheim و Westend-Süd نزدیک به مرکز شهر واقع شده، مساحتی به وسعت ۵۷۸ هزار متر مربع دارد که با ده سالن نمایشگاهی تدارکات مرکزی و مرکز کنوانسیون پیوست شده؛ یکی از بزرگترین نمایشگاه‌های تجاری جهان است.
گنبدی از فولاد و شیشه
قدیمی‌ترین سالن این نمایشگاه با نام Festhalle ساختاری گنبد شکل از فولاد و شیشه است که اولین بار در تاریخ ۱۹ مه ۱۹۰۹ به روی بازدیدکنندگان باز شد. در طول دهه‌های بعدی نیز سالن‌های امروزی ساخته شدند و جدید‌ترین ساختمان محل نمایشگاه یعنی سالن ۱۱ هم در سال ۲۰۰۹ افتتاح شد.
میزبانی بزرگترین نمایشگاه‌های تجاری و نمایشگاهی در جهان
نمایشگاه جی.ام. بی. اچ فرانکفورت با درآمد ۰۰۰، ۰۰۰، ۵۳۷ یورو از برگزاری نمایشگاه‌های مختلفی مثل نمایشگاه موتور و اتومبیل، نمایشگاه موسیقی، نمایشگاه نور و ساختمان، نمایشگاه‌های بین‌المللی فن‌آوری برای تولید خودرو، کنگره بین‌المللی مهندسی شیمی و حفاظت از محیط زیست و بیوتکنولوژی و با بیش از ۱۸۰۰ نفر کارمند فعال یکی از بزرگترین مکان‌های تجارت نمایشگاهی جهان شناخته می‌شود. یعنی در طول سال مکان برگزاری نمایشگاه کتاب فرانکفورت به فراخور تقویم نمایشگاهی آلمان میزبان نمایشگاه‌های متعددی است.