سهم صنعت چاپ و کاغذ داخلی از بازار تبلیغات انتخاباتی؛
کاندیداهای دوره قبل هنوز با چاپخانه‌ها تسویه نکرده‌اند!/ وعده به ایرانی‌ها روی کاغذ خارجی/تنها خانه کارگر تبلیغاتش را روی کاغذ ایرانی چاپ می‌کند
سهم اقتصاد به‌هم ریختهٔ صنعت چاپ از این بریز و به‌پاش‌های انتخاباتی چقدر است و انتخابات چه اندازه می‌تواند رونقی به صنعت چاپ داده و خون تازه‌ای در رگ‌های چاپخانه‌ها تزریق کند؟
به گزارش خبرنگار ایلنا، معمولا ایام انتخابات و مخصوصا با شروع دورهٔ زمانی‌‌ای که در آن نامزدهای انتخاباتی اجازهٔ تبلیغات پیدا می‌کنند؛ یکی از پرکار‌ترین روزهای چاپخانه‌ها آغاز می‌شود. هرچند امسال باتوجه به فراگیر شدن فضاهای مجازی در جامعه و اینکه بیشتر کاندیداها نسبت به استفاده از این فضا برای معرفی و تبلیغ خود توجه ویژه‌ای نشان می‌دهند؛ شاید آنقدر‌ها هم نتوان به تاثیرگذاری جدی چاپ اقلام انتخاباتی در شرایط اقتصادی چاپخانه‌ها امید بست. با این همه انتظار می‌رود از آن‌جا که تبلیغات جزو جدایی‌ناپذیر انتخابات است، رویداد مهمی مانند دوازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری و پنجمین شوارهای اسلامی شهر و روستا، همچون یک داروی تقویتی برای مدتی به اقتصاد صنعت چاپ کمک کند. بالاخره تبلیغاتِ انتخاباتی، حجم سفارش‌های چاپخانه‌های دولتی و خصوصی را بالا میبرد و شور و حالی که در سطح شهر‌ها دیده می‌شود، از دلِ همین چاپخانه‌ها بیرون می‌آید.
تیراژ و طیف گستردهٔ اقلام تبلیغاتی نامزد‌ها
یکی از اصلی‌ترین اقلام تبلیغاتی نامزدهای تایید صلاحیت شده پوسترها، بروشورها و بنرهای چاپی هستند که از نظر ظاهر و اندازه طیف وسیعی را شامل می‌شوند. پوستر ۵۰×۳۵ عمودی، پوستر ۵۰×۵/۱۷ عمودی و افقی، بروشور‌های زندگینامه و تبیین برنامه‌ها در قطع ۵۱×۱۴ و دیگر کارهای تبلیغی متنوع که در ابعاد مختلف A۲، A۳، A۴ و A۵ چاپ می‌شوند، بخشی از تبلیغات نامزدهای انتخاباتی به حساب می‌آیند. البته سایز و اندازهٔ مجاز برای تبلیغات قبل از هر انتخابات از طرف ادارهٔ اماکن و ادارهٔ امور چاپ و نشر وزارت ارشاد اعلام می‌شود و اقلام تبلیغاتی عموما در قطع ۵۰×۳۰ و ۷۰×۵۰ چاپ و توزیع می‌شوند.
تهیهٔ اقلام چاپی تبلیغاتی که بعد‌تر توسط ستادهای تبلیغاتی کاندیداها در سطح شهر توزیع یا نصب می‌شوند، ۶۵ تا ۷۰ درصد هزینه‌های تبلیغاتی نامزد‌ها را به خود اختصاص می‌دهند.
براساس آماری که خبرنگار ایلنا به‌دست آورده، تهیهٔ اقلام چاپی تبلیغاتی که بعد‌تر توسط ستادهای تبلیغاتی کاندیداها در سطح شهر توزیع یا نصب می‌شوند، ۶۵ تا ۷۰ درصد هزینه‌های تبلیغاتی نامزد‌ها را به خود اختصاص می‌دهند.
در کمترین آمار، چاپ هر سری کار تبلیغاتی به شمارگانِ ۱۰۰۰ نسخه و در بیشترین تیراژ به ۵۰۰۰ می‌رسد که معمولا در چندین نوبت تجدید می‌شوند یا به دلیل حفظ تنوع در کارهای تبلیغاتی نامزد مذکور به صورت پراکنده در تیراژهای مختلف زیر چاپ می‌روند. تیراژهای نهایی و مجموع تمام کارهای تبلیغاتی چاپ شده هم در انتخابات بزرگی مثل انتخابات ریاست‌جمهوری بعضا تا 50 میلیون می‌رسد. الببته این تیراژ برای نامزدهای مختلف و براساس میزان ارتباطات، اسپانسر، بودجه و.... می‌تواند بالاتر یا پایین‌تر باشد.
با کنار هم قرار دادن این اعداد و ارقام از آمار کارهای تبلیغاتی در کنار عرفِ تعرفه‌های چاپ که براساس دورِ ماشین (غالبا تیراژ ۵ هزارتایی) و باتوجه به سایز، تیراژ و تعداد رنگ (تک رنگ، دو رنگ یا چهار رنگ) محاسبه می‌شود، هر بار چاپ کارهایی در سایز ۵۰×۳۵ با دور چاپ معمول ۲۵۰ هزار تومان، کارهای سایز ۷۰×۵۰ با دور چاپ معمول ۳۵۰ هزار تومان و کارهایی در سایز ۱۰۰×۷۰ با دور چاپ معمول، ۷۰۰ هزار تومان هزینه دارد. برای بالاتر از ۵ هزار دور نیز دوباره همین هزینه تکرار می‌شود. البته‌گاه سفارش‌ها در قالب چند سایز کوچک داخل یک کاغذ یا مقوای سایز بزرگ زیرچاپ می‌روند که تعداد دور ماشین‌ها کاهش پیدا کند و هزینه متعادل می‌شود. در‌‌نهایت با یک حساب و کتابِ سرانگشتی سفارش و چاپ کارهای چاپی نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری هزینه‌های چند ده میلیادری برمی‌دارد.
زمان مفید برای یک پوستر حداکثر ۲ روز است چراکه به سرعت روی آنها تبلیغات تازه‌ای نصب می‌شود.
این مسئله را هم باید درنظر داشت که در شرایط هم‌زمانی انتخابات ریاست‌جمهوری و شوراهای اسلامی شهر و روستا و آنهم با این حجم از متقاضی و نامزد، زمان مفید برای یک پوستر حداکثر ۲ روز است چراکه مطممئنا تبلیغات؛ روی آنها به سرعت تبلیغات تازه‌ای نصب می‌شود و سرعت پوشش ستادهای انتخاباتی نامزد‌ها باید بسیار بالا باشد، پس احتمالا امسال بسته به اینکه کاندیداهای نهایی و تائید شده چه تعداد باشند، این اعداد و ارقام بالاتر هم می‌رود.
سهم ناچیز صنعت چاپ از بازار تبلیغات انتخاباتی
چاپخانه‌هایی که طلب 8 سال پیش را نگرفته‌اند
با این شرایط باید دید سهم اقتصاد به‌هم ریختهٔ صنعت چاپ از این بریز و به‌پاش‌های انتخاباتی چقدر خواهد بود و انتخابات چه اندازه می‌تواند رونقی به صنعت چاپ داده و خون تازه‌ای در رگ‌های چاپخانه‌ها تزریق کند؟
جلال ذکایی (مدیر اسبق ادارهٔ چاپ و نشر وزارت ارشاد) دربارهٔ میزان تاثیرگذاری انتخابات در جان گرفتن صنعت چاپ می‌گوید: تا چند سال پیش مسئله انتخابات می‌توانست هیجان و تکانی را در صنعت چاپ ایجاد کند و دست‌کم یک رونق زودگذر برای چاپخانه‌ها به همراه بیاورد. منتها با گسترش فضای مجازی این فرصت از چاپخانه‌ها گرفته شده و اکثر کاندیداها به تبلیغات فراگیر در فضای مجازی روی می‌آورند و کمتر از اقلام چاپی تبلیغاتی استفاده می‌کنند. می‌توانیم بگوییم آن هیجانی که پیش‌تر در ایام انتخابات به دلیل افزایش نسبی سفاراشات انتظار داشتیم؛ کمتر شده است. مثلا در همین انتخابات اسفندماه پیش‌بینی‌ها که انتظار می‌رفت فضای مجازی تاثیر منفی بر سفارشات اقلام چاپی تبلیغاتی بگذارد با واقعیت منطبق بود و تحرک جدی در سطح چاپخانه‌ها ندیدیم. البته این مسئله در مورد انتخابات‌های مختلف متفاوت است. مثلا درمورد انتخابات مجلس شورای اسلامی یا ریاست‌جمهوری دقیقا همین تمرکز بر فضای مجازی را شاهد هستیم ولی در انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا که افراد را در سطح روستاها هم درگیر می‌کند و نیاز به ارتباط بصری بیشتر است؛ شاید بتواند هنوز رونقی در ایام انتخاباتی برای چاپخانه‌ها ایجاد کند.
چاپخانه‌های کوچک از تبلیغات ریاست‌جمهوری نصیبی نمی‌برند، برد با دولتی‌ها و چاپخانه‌های بزرگ است.
او در پاسخ به پرسش که آیا تمام چاپخانه‌ها درگیر چاپ اقلام تبلیغاتی انتخاباتی می‌شوند یا خیر، تاکید می‌کند: در این مورد هم تفاوت در انتخابات‌ها را شاهد هستیم. در انتخابات شوراها به دلیل همان بحث گستردگی و تعداد بالای کاندیداها چاپخانه‌های کوچک‌تر هم از دریافت سفارش بی‌نصیب نمی‌مانند. منتها در انتخابات ریاست‌جمهوری که انتخابات بزرگی است، ستادهای انتخاباتی معمولا با چندین چاپخانه بزرگ اعم از دولتی یا خصوصی برای آماده‌سازی بروشورها و پوسترهای تبلیغاتی قرارداد می‌بندند تا بتوانند در زمان کوتاه بیشترین بازدهی را داشته باشند. اساسا چاپخانه‌ها هیچ محدودیتی برای قبول سفارش بروشور، پوستر و... نامزدهای انتخاباتی ندارند و معمولا ظرفیت‌های کمی و کیفی در انجام کارهای تبلیغاتی توسط یک چاپخانه مدنظر قرار می‌گیرد. اقلام تبلیغاتی و انتخاباتی برای سمت‌های مختلف کمی متفاوت هستند و بیشتر هم از طریق ستادهای انتخابی نامزد‌ها پیگیری و سفارش‌ها نهایی می‌شوند. به عنوان مثال در انتخابات ریاست‌جمهوری تمرکز بیشتر در چاپخانه‌های تهران دیده می‌شود اما در انتخابات مجلس و خصوصا شوراها توزیع سفارش‌ها گسترده است و به شهرستان‌ها هم کشیده می‌شود.
صنعت چاپ فقط دو هفته نفس می‌کشد
این فعال صنعت چاپ همچنین درباره میزان اثرگذاری سفارشات اقلام تبلیغاتی انتخاباتی بر اقتصاد چاپخانه‌ها یادآور شد: واقعیت این است که در بخشِ آورده و گردشِ اقتصادی؛ چاپ کارهای تبلیغاتی چندان تاثیری برای صنعت چاپ ندارد و بیشتر شبیه یک مُسَکِن عمل می‌کند تا درمانِ قطعی، چراکه فقط یک موج یک تا دوهفته‌ای آن هم برای کسب‌وکار بخشی از چاپخانه‌ها است که اثرات آن نهایتا یک ماه دوام دارد.. درواقع زمانِ انتخابات برای چاپخانه‌ها؛ اضافه کردنِ شیفتِ شب و افزایش کاری درپی دارد اما آوردهٔ مالی آنقدر‌ها نیست که برای این صنعت رقمی محسوب شود.
برخی از کاندیداهای انتخاباتی دوره قبل وقتی رای نیاوردند بدهی خودشان با چاپخانه‌ها را تسویه نکردند. سفارشی را هشت سال پیش برای یک نماینده مجلس انجام دادیم ولی نتوانستیم هزینه آن را دریافت کنیم.
غلامرضا شجاع (رئیس شرکت تعاونی لیتوگرافان) اما به لزوم بستن قراردادهای روشن برای قبول سفارشات اقلام چاپی تبلیغاتی نامزدهای انتخاباتی تاکید و بیان می‌کند: هر کاندیدا یک ستاد دارد که در آن امور مرتبط با تبلیغات و چاپ اقلام چاپی توسط مسئول ستاد پیگیری می‌شود و برای سفارش آماده‌سازی پوستر و بروشور با چاپخانه‌ها قرارداد می‌بندند. از همین‌جا به چاپخانه‌داران توصیه می‌کنم که برای گرفتن سفارشات حوزه تبلیغات انتخاباتی از همان ابتدا قرارداد، کاغذ و نوع پرداخت را مشخص و نهایی کنند. متاسفانه برخی از کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری دوره قبل وقتی رای نیاوردند بدهی خودشان را با چاپخانه‌ها تسویه نکرده‌اند و هنوز بدهی خود را پرداخت نکرده‌اند. خود من تجربه موردی را دارم که سفارشی را هشت سال پیش برای یک نماینده مجلس انجام دادیم ولی هنوز نتوانستیم هزینه آن را دریافت کنیم. معمولا هم سفارش‌ها در تیراژهای بالا است که هزینه‌های چند ده میلیادری است و تنها با یک چاپخانه هم قراداد نمی‌بندند و مخصوصا در حوزه ریاست‌جمهوری چندین چاپخانه بزرگ و فعال را انتخاب می‌کنند.
بهمن پورمند (عضو هیئت مدیرهٔ اتحادیهٔ چاپخانه‌داران) هم می‌گوید: بیشتر چاپخانه‌های دولتی و نیمه دولتی در چاپِ تبلیغات نامزدهای انتخاباتی نقش دارند. درواقع گروه‌ها و جریانات سیاسی براساس ارتباط خود با چاپخانه‌های دولتی و نیمه‌دولتی سفارش تبلیغات خود را ارائه می‌دهند. گاهی هم به هر ترتیبی؛ فلان چاپخانه سفارش می‌شود یا به نوعی اسپانسر یک نامزد خاص معرفی می‌شود. در دورهٔ قبلی انتخابات ریاست جمهوری هم که اساسا بیشتر تمرکز روی کارهای تبلیغی تصویری از طریق تلویزیون بود.
هر ستاد انتخاباتی ممکن است از طریق روابط حزبی و سیاسی با چاپخانه‌هایی خاص مراوده داشته باشد.
در کنار این توضیحات توجه به این نکته که هر ستاد انتخاباتی ممکن است به نحوی از طریق روابط حزبی و سیاسی با چاپخانه‌هایی خاص مراوده داشته باشد، بهتر می‌تواند تاثیر فضای انتخاباتی بر گردش مالی چاپخانه‌ها را روشن کند.
باید و نبایدهای چاپ تبلیغات نامزد‌ها
همان‌طور که بالاتر هم اشاره شد، سایز و اندازهٔ مجاز برای تبلیغات قبل از هر انتخابات از طرف ادارهٔ اماکن و ادارهٔ امور چاپ و نشر وزارت ارشاد اعلام می‌شود. در ابلاغ رسمی دستورالعمل‌های اداری؛ چاپ کارهای تبلیغاتی مربوط به انتخابات که بعد از احراز صلاحیت‌ها از سوی شورای نگهبان آغاز می‌شود، هر واحد چاپی که بخواهد برای نامزدهای انتخابات دورازدهمین دوره ریاست‌جمهوری و پنجمین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا، پوسترهای تبلیغاتی و مواردی از این دست چاپ کند، باید نام واحد صنفی خود و همچنین تیراژ پوستر‌هایش را به مراجع ذی‌صلاح اعلام کند. چاپخانه‌های فعال در امر تبلیغات انتخاباتی نیز قبل از انجام هرگونه سفارش چاپی برای کاندیداها، باید مجوز وزارت کشور را رویت و پس از چاپ، از هر نمونه یک نسخه با ذکر تیراژ به اتحادیه چاپخانه‌داران ارسال کنند. از سویی دیگر چاپِ اوراق و اقلام تبلیغاتی در چاپخانه‌ها به شرطی مجاز است که اولا ستاد تبلیغات انتخاباتی نامزد درخواست کتبی و رسمی خود را به چاپخانه اعلام کنند و درثانی نشانی دقیق چاپخانه و تاریخ چاپ هم در اوراق تبلیغاتی درج شود.
شعارنویسی انتخاباتی روی کاغذهای خارجی! خانه کارگر تنها موردی است که اقلام تبلیغاتی خودش را روی کاغذ ایرانی چاپ می‌کند.
موضوع بسیار مهم دیگری که حتما در تحلیل بازدهی سفارش تبلیغات چاپ بر اقتصاد چاپ باید درنظر گرفته شود، میزان کاغذهای مورد استفاده در این کالاهای تبلیغی است. گویا در سنوات گذشتهٔ انتخابات (به ویژه انتخابات ریاست جمهوری)؛ هر نامزدی سهمیهٔ کاغذ رایگانی در اختیار داشت که به دلیل افزایش تصاعدی قیمت کاغذ این مسئله امروز منتفی شده است.
بیشتر کاغذهای مورد استفاده در چاپ اقلام تبلیغاتی نامزد‌ها؛ کاغذ تحریر ۷۰ گرمی، کاغذ گلاسه و... است. به گفتهٔ چاپخانه‌داران ۱۰۰درصد کاغذهای مورد استفاده در تبلیغات نامزدهای انتخاباتی که شامل کاغذهای معمولی، گلاسه و تحریر می‌شود با این توجیه که کار تبلیغاتی آن هم در سطح انتخابات باید با کیفیت مطلوب ارائه شود تا تاثیرگذار باشد، خارجی و وارداتی هستند.
ذکایی در همین‌باره یادآور می‌شود: آمار دقیقی از میزان کاغذی که برای چاپ اقلام تبلیغاتی انتخاباتی استفاده می‌شود نداریم ولی متاسفانه هم کاغذ ایرانی کیفیت لازم برای استفاده در اقلام چاپی تبلیغاتی و انتخاباتی را ندارد و هم خود کاندیداها رغبتی به استفاده از کاغذ ایرانی نشان نمی‌دهند. تنها موردی که به ذهنم می‌رسد خانه کارگر است که اقلام تبلیغاتی خودش را روی کاغذ ایرانی چاپ می‌کند، حالا یا به دلیل اصرار به استفاده از تولید داخلی یا کم کردن هزینه‌های تبلیغاتی. مابقی یا روی کاغذهای تحریر خارجی اقلام تبلیغاتی خود را منتشر می‌کنند یا روی کاغذ گلاسه که هزینه‌های بالایی هم میبرد.
به نمایندگان مجلس پیشنهاد داده شد برای حمایت از کاغذ داخلی به‌جای بالا بردن تعرفه واردات کاغذ خارجی، از کاغذ ایرانی برای تبلیغات استفاد کنند اما توجهی به این پیشنهاد نشد.
شجاع که نماینده اهالی صنف چاپ، نشر و مطبوعات در حوزه تعرفه کاغذ نیز هست چاپ 100 درصدی اقلام تبلیغاتی انتخاباتی روی کاغذهای خارجی را یک معضل می‌داند و می‌گوید: واقعا کاغذ تولید داخل قابلیت چاپ اقلام تبلیغاتی انتخابات و عکس چهار رنگ را ندارد. اگر بخواهند از چاپ تک‌رنگ در بروشورها و پوسترها استفاده کنند شاید بتوان از کاغذ تولید داخل استفاده کرد ولی شما مطمئن باشید که کاغذ داخلی کیفیت لازم برای چاپ اقلام تبلیغاتی را ندارد که مثلا عکس فرد شبیه به خودش منتشر شود. بنده شخصا به خود نمایندگان مجلس پیشنهاد دادم تا برای حمایت از کاغذ داخلی به جای بالا بردن تعرفه واردات کاغذ خارجی دست‌کم یک نفر از آنها موافقت کنند و از کاغذ ایرانی برای تبلیغات خود استفاد کنند که فکر نمی‌کنم چندان توجهی به این پیشنهاد شده باشد.
سهم چاپخانه‌ها از انتخابات: کار زیاد، پرداخت با تاخیر
با این تفاسیر؛ تکاپوی تبلیغاتی انتخابات اردیبهشت‌ماه شهر گرچه به چاپخانه‌ها هم کشیده می‌شود و میزان سفارش کارهای چاپی آنها را بالا میبرد اما اول آنکه به دلیل شرایط اقتصادی حاکم بر این صنعت و باتوجه به استفاده از مواد اولیهٔ خارجی و... این حجم کاری مضاعف آنچنان آوردهٔ مالی هم برای چاپخانه‌ها ندارد. ثانیا همین بازدهی اندک هم سهم تمامی چاپخانه‌ها خصوصا چاپخانه‌های خصوصی و مستقل نمی‌شود و تازه در برخی موارد پرداخت‌ها هم با تاخیر اتفاق می‌افتد. ثالثا در شرایطی که مدام صحبت از افزایش تعرفهٔ کاغذ وارداتی با ادعای حمایت از کاغذ داخلی می‌شود، کاغذهای تولید داخل؛ هیچ سهمی در چاپ تبلیغات انتخاباتی ندارد.
