ایلنا گزارش می‌دهد؛
تصمیم‌گیری مسئولان برای آرامگاه شهدای مشروطه بر روی ویرانه‌های آن/ آیا این‌بار وعدهها عملی می‌شود؟+تصاویر و اسناد
مقبره‌ی شهدای قلم مشروطیت با بی‌توجهی‌های پی در پی، امروزه تبدیل به یک ویرانه شده است. تاکنون وعده‌های زیادی برای حفظ و احیای این بنا داده شده است. جدیدترین وعدهها حاکی از آنند که قرار است ۱۷ مردادماه مصادف با روز خبرنگار، مرمت آرامگاهِ روزنامه‌نگارانِ مشروطه‌خواه آغاز شود. آیا باز هم وعدهها، در حدَ وعده باقی می‌مانند؟
به گزارش خبرنگار ایلنا، معلوم نیست دیروز نهم تیرماه چندمین باری بود که مسئولان شهر تهران به بازدیدِ خانه‌ای رفتند که امروزه دیگر جز یک مخروبه نام دیگری بر آن نمی‌توان گذاشت.
خیابان کمالی، خیابان مخصوص، بن‌بست شهید سیدمحمد ابراهیمی انتهای یکی از کوچه‌های منتهی به بیمارستان لقمان؛ محلِ خانه‌ای است که مقبره‌ی شهدای مشروطیت ایران در آن قرار گرفته است. دو تن از این افراد از روزنامه‌نگاران آن دوران هستند. ملک‌المتکلمین و صوراسرافیل از جمله کسانی بودند که بعد از به توپ بسته شدنِ مجلس به دست محمدعلی شاه محکوم به اعدام شدند و در این محل به خاک سپرده شدند. در کنار این دو ۴ نفر دیگر نیز دفن شدهاند، که عبارتند از: برادرِ ملک‌المتکلمین، یک نفر از یاران او، مهدی ملک‌زاده فرزند او و همسرش خدیجه سلطان.
مساحت این ملک، کمتر از ۱۰۰ متر مربع است و مابقیِ آن رفته‌رفته به تصرفِ بیمارستان لقمان درآمده است. سال ۱۳۸۳ این بنا به ثبت ملی رسید و ۱۴ سال می‌گذرد که مسئولان شهر تهران مرتب این خانه را مورد بازدید قرار داده‌اند و وعده‌ی احیا و مرمتِ مقبره‌ی شهدای مشروطه را می‌دهند اما تا به امروز هیچ اقدام عملی‌ای برای نجات قبورِ شهدای مشروطه صورت نگرفته است و همین امر سبب شده تا این خانه به هیئتِ یک مخروبه تبدیل شود.
از ورثه‌ی این ملک، تنها دو نفر باقی مانده‌اند. یکی از این وراث دکتر شیرین بیانی، استاد سابق تاریخ دانشگاه تهران و از نوادگان ملک‌المتکلمین است که از طریق محسن نجمی (وکیل کاری خود) پیگیری‌های متعددی برای نجات این مقبره تاریخی انجام داده است. اما این پیگیری‌ها نیز تا به امروز واکنشِ مسئولان را فقط تا حد دادنِ وعده‌هایی برانگیخته است.
در بازدیدی که روز شنبه ۹ تیرماه انجام شد، چهره‌هایی چون علی اعطا و الهام فخاری (عضو شورای شهر تهران)، برزین ضرغامی (مدیرعامل سازمان زیباسازی تهران)، یاسر جعفری (معاون فنی و طرحهای شهری سازمان زیباسازی تهران) و نصرالله آبادیان (شهردار منطقه ۱۱ تهران) حضور داشتند.
صحبت‌های تازه بر سر این بنای تاریخی اخیراً از آنجا قوت گرفت که چند باری اعضای شورای شهر تهران در صحن شورا تذکراتی از بابت رسیدگی به وضعیت این بنای تاریخی به شهرداری و سازمان زیباسازی دادند اما باز اقدامی عملی در این خصوص صورت نگرفت.
الهام فخاری، عضو شورای شهر تهران در همین رابطه، به خبرنگار ایلنا گفت: آبان‌ماهِ سال گذشته در صحن شورا درباره‌ی وضعیت این قبور تذکر دادم. پاسخی که آقای نجفی آذرماه برای ما ارسال کردند این بود که تملک توسط شهرداری انجام شده و بقیه‌ی امور بر عهده‌ی زیباسازی است. اما وقتی پیگیری کردیم متوجه شدیم اصلاً تملکی صورت نگرفته و فقط «توافق برای تملک» انجام شده است. چند ماه است که پیگیر این خانه هستیم اما هر بار پیگیری‌ها در هم می‌شکند و اقدام مؤثری صورت نمی‌گیرد.
متن تذکر عضو شورای شهر
جوابیه محمدعلی نجفی (شهردار وقت تهران)
او به وضعیتِ اضطراری این خانه و املاک مجاورش اشاره کرد و گفت: با توجه به وضعیتِ اضطراری سقفِ مقبره و احتمالِ بالایِ ریزش آن، قرار شده این سقف موقتاً به صورت اضطراری برداشته شود. همچنین طبق بررسی‌های انجام شده، کوچه‌ی جنوبی ملک و املاک مجاور آن دچار نشست شدهاند. پیگیر هستیم تا علتِ این نشست مشخص شود.
او درباره‌ی اهمیت بالای این بنا عنوان کرد: مشروطه برای همه ما از نظر تاریخی اهمیت خاصی دارد. افرادی که در این محل دفن هستند، همه جان بر سرِ آزادی ایران گذاشتند. ما اگر با آدم‌هایی که برای آزادی و جمهوری تلاش کردند و در این راه شهید شدند با احترام برخورد نکنیم، انتظارمان از بیگانه و دشمن چه می‌تواند باشد؟
او اضافه کرد: درست است که کارهای شهری زمان‌بر است ولی بی‌توجهی به این بناها باعث شده تا بخشی از تاریخ کشورمان محو شود. کم توجهی تاریخی که همه نسبت به تاریخ و میراث‌شان داشته‌اند، توقعات را انباشت کرده و همه انتظار دارند مرمتِ این بنا به زودی اتفاق بیفتد.
شورای شهر مجوزهای لازم برای احیای بنا را دنبال خواهد کرد
علی اعطا، دیگر عضو شورای شهر تهران نیز با یک جمع‌بندی از بازدید مسئولانِ شهری به خبرنگار ایلنا گفت: این آرامگاه به لحاظ تاریخی دارای ارزش ویژه‌ای است. بنا سالیان سال مهجور مانده بود و در حال حاضر آسیب‌های جدی‌ای دیده است. بازدیدی که امروز انجام شد پیرو تعدادی تذکر بود که در صحن شورا داده شده بود. در دوره‌های قبل هم پیگیری‌هایی انجام شد ولی منجر به نتیجه نشد.
او افزود: باید به سمتی حرکت کنیم که اینجا بازسازی شود و تبدیل به یک مرکز فرهنگی یا مرکز اسناد شود. شورای شهر طبیعتاً کار اجرایی انجام نمی‌دهد ولی پیگیر هستیم که احیای این بنا هر چه زودتر توسط شهرداری انجام شود و اگر هم نیاز به مجوز خاصی بود، شورا آن را دنبال خواهد کرد.
باید زمین آرامگاه با اراضی مجاورش ادغام شود و از حریم بیمارستان جدا شده، استقلال پیدا کند
برزین ضرغامی، مدیرعامل سازمان زیباسازی تهران طی این بازدید گفت: باید حریم این ملک، از حریم بیمارستان جدا شود. اگر این مجموعه از فضای بیمارستان خارج شود و استقلال پیدا کند، خودش تبدیل به یک نهاد فرهنگی می‌شود و هویت پیدا می‌کند. این محل می‌تواند تبدیل به نهادی برای تاریخ مشروطه شود. باید این ملک توسعه یابد و تبدیل به یک مجموعه شود. به همین منظور باید اراضیِ مجاور نیز با زمین مقبره ادغام شود.
او ادامه داد: مقرر شده تا سازمان زیباسازی بودجهی خرید ملک آرامگاه را تأمین کند و بنای مجاور را شرکت عمران و بهسازی خریداری کند. پیشتر آقای حناچی (معاون وزیر راه و شهرسازی) و آقای ایزدی (معاون معماری و شهرسازی وزیر راه و شهرسازی) تعهد کرده بودند که ملک مجاور را از شخص حقیقی خریداری کنند.
بنا می‌تواند به خانه مشروطیت تهران یا مرکز اسناد مشروطه تبدیل شود
یاسر جعفری، معاون فنی و طرح های شهری سازمان زیباسازی تهران درباره‌ی ورثه‌ی این ملک به خبرنگار ایلنا گفت: بیشترین پیگیری‌ها برای این خانه از سوی دکتر شیرین بیانی (استاد دانشگاه تهران و از نوادگان ملک‌المتکلمین) صورت گرفته است. ورثه‌ی این زمین، فقط دو خواهر هستند و بقیه‌ی ورثه اصلاً مشخص نیستند. خانم بیانی به دنبال آن است تا شهرداری به این مسئله ورود کند. در وهله اول باید وضعیت سرایدار این خانه مشخص شود و در وهله دوم بحث توسعه‌ی این بنا مطرح است.
او درباره‌ی طرحی که سازمان زیباسازی جهت ساماندهیِ این محوطه تدوین کرده، اظهار داشت: در تاریخ نوشته شده که ملک المتکلمین و صوراسرافیل در مرز باغ شاه به شهادت رسیدند و همانجا هم دفن شدند. طرحی که تدوین شده جهتِ زنده‌سازی و ایجاد محیط کالبدیِ کیفی این مقبره‌هاست. ما قصد داریم اینجا را تبدیل به یکی از مکان-رویدادهای تهران کنیم. تأکید ما بر این است که این فضا را با حفظ احترام مشاهیرِ دفن شده با کمترین مداخله مرمت کنیم و سرستون‌هایی که از گذشته باقی مانده به عنوان عناصر تاریخی این مکان حفظ شود.
جعفری با اشاره به قابلیتِ تبدیلِ این محل به خانه مشروطیت تهران و یا مرکز اسناد مشروطه متذکر شد: باید یک گشایش فضایی در این محوطه ایجاد شود. نکته مهم این است که کالبد این فضا متصل به کالبد بیمارستان است. این طرح سعی دارد به نوعی ارتباط بین دو بخش را تأمین کند. تقریباً همه شهرهای ایران مثل تبریز، اصفهان و حتی شهرکرد خانه مشروطیت دارند ولی تهران که مرکز این اتفاق بوده هنوز دارای چنین مرکزی نیست. نگاه ما این است که این محل، به عنوان خانه مشروطیت تهران یا حداقل خانه اسناد مشروطیت شکل بگیرد.
او افزود: طرح آماده است و ما منتظریم بحث تملک آن انجام شود. امیدواریم تا اواسط مردادماه بتوانیم عملیات اجرایی آن را شروع کنیم.
۱۷ مردادماه مصادف با روز خبرنگار، مرمت آرامگاهِ روزنامه‌نگاران مشروطه آغاز خواهد شد
نصرالله آبادیان، شهردار منطقه ۱۱ تهران نیز در این باره به خبرنگار ایلنا گفت: ۱۱ ماه پیش بعد از بازدیدی که آقای مسجدجامعی از این مکان داشت، مقرر شد که شهرداری منطقه ۱۱ نسبت به رفع تصرف این خانه اقدام کند. قبل از آن هم جلسه‌ای با حضورِ آقایان حناچی، ایزدی و مدیرعامل سابق زیباسازی تهران برگزار شد. همچنین دانشگاه شهید بهشتی به نمایندگی از وزارت بهداشت و آقای امیدوار رضایی (رئیس بیمارستان لقمان) نیز در این جلسه حضور یافتند و صورت‌جلسه‌ای تنظیم شد.
او با اشاره به طرح پیشنهادی سازمان زیباسازی گفت: قرار است این زمین تملک شود و خوشبختانه سازمان زیباسازی نقشه‌های فازِ ۱ و ۲ این طرح را آماده کرده است. به همین منظور، با سازمان زیباسازی جلساتی داشتیم و صورت جلسه ای هم تنظیم شد. امیدواریم موانعِ مرمت آن به زودی رفع شود و ۱۷ مردادماه مصادف با روز خبرنگار مرمت این بنا آغاز شود.
او مهم‌ترین مشکلِ پیشِ روی این خانه را وضعیتِ تملک آن دانست و افزود: بحث اصلی ما بر سر سرایدارِ بناست. قرار شده ما مِلکی برای او تهیه کنیم تا در آن مستقر شود و این زمین به شهرداری واگذار شود. طبقِ صحبتی که با سرایدار داشتیم توافق شد که یک ملک ۷۰ ، ۸۰ متری به او واگذار شود. همچنین ورثه به ما قول داده‌اند در صورتی که شهرداری این ملک را مرمت کند، آن‌ها زمین را به شهرداری اهدا خواهند کرد.
ظرف ۱۰ روز تملک آرامگاه صورت می‌گیرد
او نیز با اشاره به احداث یک راه دسترسی مستقل به این خانه متذکر شد: در صدد هستیم یک دسترسی مستقل برای این مجموعه جدای از بیمارستان در نظر بگیریم. با توجه به اینکه طرح توسعه بیمارستان از ضلع شمالی است ما می‌توانیم از منتهی‌الیهِ گذر، یک نقطه ارتباطی برقرار کنیم تا دسترسی از سمت خیابانِ مخصوص هم راحت باشد. با اتصال این ملک به کوچه‌ی روبرو می‌توانیم مستقیماً آن را به گذر وصل کنیم تا راهی از گذر اصلی به خانه باز شود. با توجه به اینکه بیمارستان موافق این طرح است با بیمارستان وارد مذاکره خواهیم شد تا این گذر را مستقلاً ایجاد کنیم.
شهردار منطقه ۱۱ تملک بنا را وظیفه‌ی شهردای، و تأمین بودجهی آن را بر عهده‌ی سازمان زیباسازی دانست و متذکر شد: قرار بر این است ظرف ۱۰ روز تملک این بنا صورت بگیرد. زمانی که آقای نجفی تصدیِ شهرداری تهران را بر عهده داشت، این اختیار به ما داده شد تا تملک بنا از سوی شهرداری منطقه ۱۱ انجام شود و نقدینگی آن از محلِ منابعِ سازمان زیباسازی تأمین شود.
او میزان بودجهی لازم برای تملک بنا را بسته به نظر کارشناسی دانست و از رقم دقیق آن اظهار بی‌اطلاعی کرد.
دکتر بیانی بر این باور است که هر چه ساده‌تر، بهتر
محسن نجمی (وکیل کاری ورثه و از بستگان آن‌ها) به خبرنگار اینا گفت: جلسه‌ای با آقای مسجدجامعی و شهرداری منطقه ۱۱ داشتیم که نهایتاً طرحی پیشنهاد شد که شرکت خشت و خورشید روی آن کار کرد. این طرح به مرحله نهایی خود نزدیک می‌شد که ما به دو مشکل برخوردیم. مشکل اول سرایدار آنجا بود که به سختی اظهار تملک می‌کرد و مشکل دوم هم بیمارستان لقمان بود که عرصه‌ی بنا را تصرف کرده بود. به همنین منظور قرار شد ملک جایگزینی که پشت مقبره است به اندازه مساحتی که تصاحب کرده‌اند به بیمارستان داده شود تا مجموع سندها تغییری نکند. اخیراً به ما گفته شده که بودجهی لازم تأمین شده و مقدمات تملک بنا در حال انجام است.
او در پاسخ به این سؤال خبرنگار که نظر ورثه‌ی این ملک درباره‌ی تغییر کاربری آن چیست؟ گفت: خانم دکتر بیانی بر این باورند که هر چه ساده‌تر بهتر. ایشان فقط می‌خواهند این آثار باقی بماند و اصلاً پیگیر هزینه‌های گزاف نیستند. ایشان با اینکه این زمین تبدیل به یک مرکز فرهنگی شود، مشکلی ندارند اما حرف اصلی ایشان این است که ما نمی‌خواهیم هزینه زیادی را به دولت و شهرداری تحمیل کنیم.
نجمی همچنین درباره‌ی پیشینه‌ی تاریخی بنا اظهار کرد: بنا متعلق به پدرِ مادرِ دکتر بیانی؛ یعنی دکتر ملک‌زاده بوده است. آقای ملک‌زاده زمین را خریداری کرده و آن را وقف مقبره شهدای مشروطه ساخته بود. موقعی که آن‌ها خارج از کشور به سر می‌بردند و رفت و آمدی به آن نداشتند، سرایدار اعلام می‌کند که زمین متعلق به اوست و در غیاب آن‌ها یک گواهینامه سوری هم جعل می‌کند که یکی از نوادگان ملک المتکلمین زمین را به او فروخته است.
او ادامه داد: ما به دادگستری شکایت بردیم و بعد از بررسی‌های لازم معلوم شد که این شخص دروغ گفته و حتی تخریب‌هایی هم که انجام داده عمدی بوده است. با این همه، نظر خانم دکتر بیانی این است که چون پدربزرگشان این سرایدار را آورده، مسالمت‌آمیز سرپناهی برای او درنظر گرفته شود و سپس جریان مرمت بنا آغاز شود.
عکس: سعید گنجی
